بتول جامعی کارشناس آموزش ابتدایی آموزش و پرورش کاشان
از مدیریت کلاس تعاریف متفاوتی ارائه شده است.یکی از این تعاریف عبارت است از نحوهی بهکارگیری منابع در کلاس درس شامل مواد آموزشی،فعالیتهای آموزشی،رفتار معلمان و رفتار دانشآموزان یا فراگیرندگان است.معنی دیگر مدیریت کلاس درس،این است که چگونه میتوان با رعایت قوانین و مقررات آموزشی در کلاس،نظم را برقرار کرد.در این مقاله بر چهار فعالیت مدیریتی در کلاس درس،تأکید میشود:
۱.طرح درس و تأثیر آن بر یادگیری و ادرهی کلاس.
۲.کار گروهی فراگیرندگان.
۳.برقراری رابطهی مناسب بین معلم و فراگیرندگان.
۴.رعایت قوانین کلاس.
ادارهی کلاس درس،یکی از بخش‌های مشکل تدریس است. خواسته و وظیفهی هرمعلم این است که به شناسایی نقاط ضعف و قوت دانشآموزان بپردازد و در پی رفع(یا کم کردن)ضعفها و تقویت قوتها باشد.
معلم باید به این نکته توجه داشته باشد که بخشی از مدیریت کلاس درس،به نوع شخصیت و خصوصیات کلی دانشآموزان بستگی دارد؛بنابراین،باید از سیستمی استفاده کند که دقیقا با این دو مقوله همخوانی داشته باشد.
طرح درس
در نظام آموزش و پرورش سنتی جهان،عقیده به تنبیه بدنی و در بعضی موارد،نداشتن مهارت حرفهای،دو نقطهضعف اصلی یک معلم محسوب میشد.هنوز هم در بعضی از کشورهای توسعهنیافته و عقبماندهی جهان،باور به تنبیه بدنی در بین معلمان و والدین دانشآموزان وجود دارد.خوشبختانه در ایران،به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی،با تغییر نگرش و تفکر عمومی جامعه، این باور ضعیف شده است.قوانین آموزشی جاری،تنبیه بدنی را منع کردهاند و با متخلفان برخورد میشود.امروزه در سراسر جهان ممنوعیت تنبیه بدنی،به خصوص در مقابل سایر دانشآموزان، امری پذیرفته شده است؛برای مثال در سال ۱۹۹۷ میلادی در کارگاهی به نام«نظم از درون»۱،تنبیه بدنی یکی از روشهای بسیار نادرست اعلام شد.شروع به هنگام کلاس درس،یکی از نکات آموزشی غیر مستقیم(یاد دادن نظم فراگیر)است.تفکر انتزاعی و مجرد و اجبار دانشآموز به انجام دادن تمرین و تکلیف در خانه،امروزه جای خود را به تفکر جمعی،کار گروهی و استفاده از فناوری پیشرفتهی آموزشی داده است.
برگزاری کارگاههای آموزش ضمن خدمت،در مورد شیوههای جدید مدیریت کلاس درس برای فرهنگیان،به خصوص معلمان با سابقه،اصلی انکارناپذیر است.این دورهها برای انتقال تجربیات و دیدگاه آنان مفید است.خوشبختانه،وزارت آموزش و پرورش نیز به این امر توجه دارد.
یکی از روشهای بهبود مدیریت کلاس درس،تمرکز و دقت در آماده کردن طرح درس است.معلم باید با اعتماد به نفس در کلاس حاضر شود،در مورد وظیفهی اصلی بیشتر دقت کند،درس را با شیوهی جالبتری بیان کند و مطالب و مواد آموزشی مورد نیاز را از قبل کاملا آماده سازد تا در هنگام تدریس،از اتلاف وقت جلوگیری شود.
معلم برای بهبود ادارهی کلاس،علاوه بر تسلط علمی بر منابع آموزشی،باید در مورد«روش آموزش هرموضوع»اطلاعات زیادی داشته باشد.تغییر نگرش و پرهیز از تنبیه بدنی فراگیرندگان، به آزاداندیشی و اعتماد به نفس معلم در«آموزش و شیوههای آموزشی»بستگی دارد.معلمی که قبل از کلاس درس،مواد آموزشی را-که نشانه«حیطهی دانش»اوست-کاملا آماده کند و با استفاده از شیوههای مؤثر و متنوع آموزشی،روشهای مورد نیاز را به هنگام و خوب به کار گیرد،معلمی موفق است.او به خوبی میداند که در هنگام بیان یک مطلب،دانشآموزان ممکن است چه واکنشی نشان دهند.بنابراین،برای پرسشهای احتمالی آنها جواب مناسبی خواهد یافت.
استفاده از پوستر،فلاش کارت،کتاب داستان و…در آموزش فراگیرندگان سطوح متفاوت(از کلاس اول تا پنجم ابتدایی)بسیار مفید است.در صورت داشتن طرح درس مناسب،فراگیرنده نیز، فعالانه و با علاقه تا پایان مطلب با معلم همراه خواهد شد و در یادگیری همکاری بهتری خواهد داشت.
به طور خلاصه،معلم باید،خود،سپس فراگیرندگان و در نهایت کلاس درس را اداره کند و این چرخهی تغییر و بهبود،هرروز باید ادامه داشته باشد تا به تبع آن،رفتار تمام افراد در کلاس(اعم از معلم و فراگیرنده)به تدریج،تغییر و بهبود یابد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
گروه کاری
در نظام آموزش قدیم(و حتی امروزه در بعضی از نقاط جهان) تنها،معلم سخن میگوید و فراگیرندگان باید کاملا ساکت بنشینند و حق صحبت و اظهارنظر نداشته باشند.به بیان دیگر،یادگیری، فعالانه نیست و فراگیرنده در آن نقش ندارد.
استفاده از گروههای کاری۲،به خصوص در روستاها که پایههای متفاوت به اجبار در یک کلاس جمع میشوند،ضروری است.در هرگروه باید یک رهبر،یک منشی و یک گزارشگر وجود داشته باشد و وظیفهی هریک مشخص باشد.
اعضای گروه با بحث،همفکری،بازی و…فعالیتهای آموزشی را انجام میدهند و در پایان،نتیجهی کار خود را به معلم و همشاگردان گزارش میدهند.سپس معلم،با راهنمایی مناسب،نکات آموزشی جدید را برای همه بیان میکند.شایان ذکر است که در هرگروه کاری،نقش رهبر،منشی و گزارشگر بین فراگیرندگان جابهجا میشود.
بهبود روابط بین فراگیرندگان و معلم
گاه دیده میشود که معلم،با همکاران و رئیس مدرسه روابط بسیار صمیمانه دارد؛طرح درس را قبل از هرکلاس آماده میکند و از وسایل کمکآموزشی مناسب به خوبی بهره میگیرد؛ اما با فراگیرندگان خود رابطهی دوستانهای ندارد.این وضعیت، به خصوص در بین معلمان قدیمی و در مدارس ابتدایی،هنوز وجود دارد.اگر معلم در برقراری رابطه با دانشآموزان،نگرش مثبتی داشته باشد،آنان بسیار مؤثرتر و بهتر در فرآیند یادگیری شرکت میکنند.چون از فراگرفتن لذت میبرند و این امر باعث تشویق معلم میشود.
در نظرخواهی از معلمان،بعضی از آنان اذعان داشتند:«در ابتدای کار نمیدانستم چگونه به فراگیرندگان خود کمک کنم». آنان به تدریج،با شرکت در دورههای بازآموزی و حتی بر اساس تجربهی شخصی و تجربهی همکاران دیگر،روشهای صحیح ادارهی کلاس را فراگرفتند. این تغییر رفتارها در واقع،همان «تغییر و نظم از درون»، مسئولیتپذیری فردی و جمعی و تشویق به همکاری و همگاهنگی است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
مقررات کلاس
وضع مقررات واضح و روشن برای کلاس درس و مشخص کردن تنبیه مناسب برای زیر پا گذاشتن این مقررات،در ادارهی کلاس یک اصل ضروری است.شایان ذکر است که این مقررات، در آغاز سال تحصیلی،با همکاری خود دانشآموزان نوشته میشود.بدینترتیب،فراگیران دربارهی پیشگیری از رفتارهای نامناسب،نشستها و ملاقاتهای درسی بعد از کلاس،حل مسائل و تمیز کردن کلاس اظهارنظر میکنند.همچنین مطلع میشوند که در صورت رعایت نکردن مقررات کلاس،فرد خاطی به کمیتهی انضباطی مدرسه معرفی میشود.بهتر است این مقررات در کلاس نصب شود و همیشه در معرض دید دانشآموزان باشد؛ به نحوی که همهی آنها با یک نگاه به یکدیگر و به این قوانین کلی، دریابند که چه کسی مقررات را زیر پا گذاشته است و باید با او برخورد شود.
نتیجهگیری
همانگونه که ذکر شد،معلمان قادرند مهارتهای ادارهی کلاس درس(و به طور کلی مهارت آموزش دادن)را در خود افزایش دهند،اما برای این کار به کمک نیاز دارند.آنها طی دورههای آموزش ضمن خدمت،با عقاید و دانش جدید آشنا میشوند،ولی غالبا بعد از اتمام این کارگاهها،نکات فراگرفته را در کلاس درس به کار نمیبرند.زیرا از تغییر روش هراس دارند.بنابراین،نظارت و ارزشیابی کار آنها ضروری است.
برای کمک به این معلمان،در جهت تغییر و بهبود روشهای ادارهی کلاس درس،باید از روش تکرار،تمرین و تشویق استفاده کرد.مربیان و معلمان آموزش ابتدایی، برای یاد دادن مطالب آموزشی به فراگیرندگان خردسال فشار زیادی میآورند؛اما به نظر میرسد خود برای قبول بعضی از مفاهیم و بهکارگیری آنها،با مشکل مواجههاند؛ بنابراین،با حضور در کلاس درس این معلمان میتوان در جهت تغییر و بهبود روشهای مدیریت گام برداشت.(به تصویر صفحه مراجعه شود)
پانوشت
Discipline from within -(1)
work group -(2)
منابع
۱.lynd.M.(1996).(Module series co-ordinator)Teachers basic competencies manual.no.7.classroom management.
۲.Ministry of basic Education and Culture of Namibia.(1992). Discipline from witin:alternatives to corporal punishment.
