نویسنده ابـراهیم اصـلانی روان‌شناس و مشاور مدارس
aslani-edu@yahoo.com
اشاره
همانند دو شمارهء گذشته،مطالب این شماره هم به بحث رفتار بـا دانش‌آموز اختصاص دارد.تا این‌جا به ۱۲ نکته در این زمینه اشاره کرده‌ایم و در این شماره،۵ نـکتهء دیگر را بررسی می‌کنیم.
*مـراقب«اثـر انتظار»باشید
پیشداوری،عاملی مخل در روابط انسان‌ها محسوب می‌شود.به همین خاطر،در زمینهء راهنمایی و مشاوره،انتظار می‌رود مشاور از پیشداوری و قضاوت عجولانه دربارهء مراجع بپرهیزد.
برای قضاوت صحیح دربارهء افراد،باید اطـلاعات دقیق و موثقی دربارهء آنان به دست آورد،اما جمع‌آوری چنین اطلاعاتی به زمان احتیاج دارد.بنابراین مراجع خود را به طور کامل بشناسد. در صورتی که عجولانه قضاوت نشود،به افراد برچسب نیز زده نـخواهد شـد.۱
بروز پیشداوری در رفتار معلم،به پدیده‌ای منجر می‌شود که آن را«اثر انتظار»۲می‌نامند.
روزنتال و یاکوبس۳(۱۹۶۸)طی تحقیقاتی،ضمن بررسی آثار انتظار معلم بر عملکرد دانش‌آموزان،این تأثیرگذاری را «پیشگویی خودکامبخش»نامیدند.مـطالعات و پژوهـش‌های دیگری هم دراین‌باره صورت گرفته‌اند که در نهایت به این نتیجهء اساسی رسیده‌اند که:انتظارات معلم،غالبا عملکرد و رفتار دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آنان نیز بر اساس سطح انـتظار مـعلم به فعالیت می‌پردازند.۴
تمرین ۱
در اولین فرصت و در ساعتی از کلاس که دانش‌آموزان مشغول انجام تکالیف هستند،روی صندلی خود بنشینید، به چهرهء تک‌تک آنان نگاه کنید و به سؤالات زیر پاسخ دهید:
۱-فـکر مـی‌کنید کـدام یک از دانش‌آموزان موفق‌تر خواهند بود؟کدام یـک زمـینه،لیـاقت و یا شانس بیش‌تری برای موفقیت دارند؟
۲-تصورات شما دربارهء هرکدام از دانش‌آموزان،نسبت به روز اولی که به کلاس آمدید،چه تغییراتی کرده است؟
۳-آیا دربـارهء دانـش‌آموزانی کـه انتظارات پائین‌تری از آنان دارید،می‌توانید با اطمینان بـگویید کـه درست فکر کرده‌اید؟
*تغییرات خلقی خود را شناسایی و پیش‌بینی کنید
اگرچه هر انسانی ویژگی‌های رفتاری نسبتا ثابتی دارد،ولی پیش‌بینی خلق و رفـتار او در هـمهء مـوقعیت‌ها،امکانپذیر نیست. برای بیشتر ما گاه شرایطی پیش آمده اسـت که رفتار غیر منتظره‌ای از خود بروز داده‌ایم;به طوری که خودمان هم،از نوع رفتارمان
متعجب شده‌ایم.شناسایی تـغییرات خـلقی و بـررسی احتمال بروز نوع رفتار در موقعیت‌های گوناگون،موجب می‌شود که بتوانیم تـا حـد زیادی رفتارمان را پیش‌بینی و کنترل کنیم.
برای مثال،معلمی که می‌داند روحیه‌ای هیجانی دارد، می‌تواند پیش‌بینی کند کـه در چـه مـوقعیت‌هایی،احتمالا عجولانه و احساسی تصمیم خواهد گرفت.همین آگاهی می‌تواند تا حدودی مـوجب خـودکنترلی او در رفـتارش شود و به او نشان دهد که باید مراقب باشد سریع عکس العمل نشان ندهد،بـلکه بـا حـوصله رفتار کند.
نداشتن ثبات عاطفی،اضطراب و تشویش خاطر دائمی و ناتوانی در کنترل اضطراب،از معیارها و مـشخصات مـعلم ضعیف محسوب می‌شوند.۵ولی شناسایی و پیش‌بینی این تغییرات خلقی می‌تواند از شدت این ضعف بـکاهد.
*خـود را رودرروی دانـش‌آموزان قرار ندهید
یک مشاور می‌تواند نظریات مراجع را قبول یا رد کند،ولی لازم است خود او و عـواطفش را بـپذیرد.البته توصیه می‌شود، در رد عقاید مراجع با احتیاط بیش‌تری عمل کند.۶
معلم نیز مـی‌تواند مـخالفت خـود را با بعضی از رفتارهای دانش‌آموزان نشان دهد و یا نظرات آنان را نپذیرد،ولی هیچ‌گاه و در هیچ شرایطی،نباید کـار را بـه تهدید و رودررویی با آنان بکشاند.جبهه‌گیری در برابر دانش‌آموزان و ایجاد این احساس در آنـان کـه بـه نوعی باید با معلم مقابله کنند،به طور حتم به نفع هیچ کس نخواهد بـود.وجـود چـنین جوی در کلاس،شرایط آموزشی را هم تحت تأثیر قرار خواهد داد.
راهنما:از تهدید خـودداری کـنید۷
تا حد امکان از آزمایش قدرت در کلاس خودداری کنید. اگر با همهء دانش‌آموزان کلاس به مقابله بـرخیزید،احـتمال این که به کلی درمانده شوید،زیاد است.غالبا تهدیدها،خوب نـتیجه نـمی‌دهند و در نهایت،این شما هستید که بازنده‌اید.حـل اخـتلافات شـدید در خلوت،روشی به مراتب مطمئن‌تر و موفقیت‌آمیزتر از بـرخورد در حـضور دیگران است.توجه داشته باشید که ممکن است دانش‌آموزی با به مبارزه طـلبیدن شـما، بخواهد برای خود موقعیتی در کـلاس کـسب کند.
شـاید بـدترین وسـوسه این باشد که سعی کنیم تـهدید را در مـورد همهء دانش‌آموزان کلاس به کار ببریم.چنین عملی،به ندرت مؤثر واقـع خـواهد شد و به حمله‌ای متحد از طرف هـمهء دانش‌آموزان کلاس می‌انجامد.سـعی کـنید قبل از این‌که مسأله حاد شـود،جـلوی آن را بگیرید.
*تأثیر شوخی و بذله‌گویی را فراموش نکنید
از جنبهء مشاوره‌ای،شاد و شوخ بودن،عـلاوه بـر ایجاد روحیه و نگرش مثبت در مـراجع،مـقاومت آنـ‌ها را نیز کاهش مـی‌دهد. شـوخی کردن و بذله‌گویی معلم نـیز در دانـش‌آموزان نگرشی مثبت نسبت به شخصیت معلم و موضوع یادگیری ایجاد خواهد کرد.
شوخی،شیوه‌ای عـالی و هـمه‌جانبه برای نفوذ در مخاطب، به خصوص در مـوقعیت‌های دشـوار است.البـته بـه خـاطر داشته باشید که شـوخی باید ملایم،محترمانه و ظریف باشد.از شوخی‌های نیشدار،حاکی از تمسخر و ریشخندآمیز باید پرهیز کرد.۸
گیج و بـرلاینر۹در کـتاب روان‌شناسی تربیتی خود می‌نویسند:«در بررسی حـدود ۲۴ مـورد مـطالعه‌ای کـه پاول و انـدرسن۱۰(۱۹۸۵)دربارهء تأثیرات شـوخ‌طبعی در کـلاس انجام داده‌اند،روشن شد که شوخ‌طبعی در یادآوری،ادراک،و به یادسپاری تأثیری یکسان ندارد;برخی اوقات تأثیر مـثبت و گـاهی هـم تأثیر منفی دارد.اما تأثیر آن بر گرایش‌های دانـش‌آموزان و جـو کـلاس تـقریبا هـمسان و مـثبت است.توجه و علاقهء دانش‌آموزان با کمک شوخ‌طبعی افزایش می‌یابد.به علاوه، این موضوع به نظر عجیب می‌رسد که با کاهش اضطراب،شوخ طبعی می‌تواند خلاقیت دانش‌آموزان را افـزایش دهد.۱۱»
تمرین ۲
به سؤالات زیر پاسخ دهید:
۱-آیا شوخ‌طبعی و استفاده از آن را می‌توان یاد گرفت؟
۲-آیا شما روحیه‌ای شاد و طبعی شوخ و بذله‌گو دارید و از این ویژگی در کلاس استفاده می‌کنید؟
۳-دلایل موافقت یا مخالفت همکارانتان را دربـارهء اسـتفاده از شوخی و بذله‌گویی در کلاس،جویا شوید.
*همهء دانش‌آموزان را در کار کلاس دخالت دهید
در راهنمایی و مشاورهء گروهی،یکی از نقش‌های رهبر
گروه،فراهم آوردن امکان بحث و زمینهء مشارکت برای تمام اعضاست.۱۲در کلاس هم،کـه یـک گروه محسوب می‌شود، معلم باید همهء دانش‌آموزان و تک‌تک آنان را در جریان آموزش، با خود همراه کند.
به طور معمول،از همان روزهای اول درس و مدرسه، تعدادی از دانـش‌آموزان کـلاس،تحرک و فعالیت بیش‌تری از خود نـشان مـی‌دهند و زیادتر جلب توجه می‌کنند.ادامهء این روند در روزها و هفته‌های بعد،به پذیرش یک قاعده اعلام نشده منجر می‌شود;عده‌ای از دانش‌آموزان دست بلند می‌کنند،جـواب مـی‌دهند و از معلم سؤال می‌پرسند،امـا عـده‌ای دیگر فقط تماشا می‌کنند.معلم نباید اجازه بدهد این دانش‌آموزان تماشاگر باقی بمانند.او می‌تواند،برای رفع این مشکل از تدابیر گوناگونی استفاده کند.برای مثال،معلم می‌تواند در جریان بحث،پس از گـفتن نـام دانش‌آموزی معین،به طرح سؤال بپردازد،نه این‌که ابتدا سؤال را طرح کند و بعد از دانش‌آموزان بخواهد به طور داوطلبانه،به سؤال او جواب دهند.بردن نام دانش‌آموزان،پیش از طرح سؤال،موجب خـواهد شـد،همهء آنـان به شرکت در فعالیت‌های آموزشی،جلب شوند و همه از کمک‌های گروهی بهره‌مند شوند.۱۳
تمرین ۳
آیا دانش‌آموزان تماشاگر کلاس خـود را می‌شناسید؟
چگونه می‌توانید آن‌ها را وارد جریان آموزش بکنید؟
زیرنویس
(۱)-شفیع‌آبادی،عبد الله(۱۳۷۸).فنون و روش‌های مـشاوره.تـهران:تـرمه و چپر،چاپ دهم،ص ۶۳٫
(۲)- Expectancy effect
(۳)- Rosenthal and Jacobson
(۴)-کدیور،پروین(۱۳۷۹).روان‌شناسی تربیتی.تهران:سمت،چاپ اول،صص ۶-۲۳۵٫
(۵)-شعاری‌نژاد،علی اکبر(۱۳۷۵).مبانی روان‌شناختی تـربیت. تـهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،چاپ سوم،ص ۱۳۴٫
(۶)-شفیع‌آبادی،عبد الله.پیشین.ص ۵۱٫
(۷)-بیلر،رابرت(۱۹۷۴).کـاربرد روانـ‌شناسی در آمـوزش.جلد دوم.ترجمهء پروین کدیور (۱۳۷۱).تهران:مرکز نشر دانشگاهی،چاپ اول،ص ۷۵۱٫
(۸)-همان،ص ۷۳۹٫
(۹)- Gae and berliner.
(۱۰)- Powell and Anderson.
(۱۱)-گیج،نیت ل و برلاینر،ویدیوسی.روانـ‌شناسی تربیتی.ترجمهء غلامرضا خوی‌نژاد و همکاران(۱۳۷۴).مشهد:پاژ و حکیم فردوسی،چاپ اول،ص ۵۸۶٫
(۱۲)-شفیع‌آبادی،عبد الله.پیشین.ص ۳۷٫
(۱۳)-سـیف،علی اکبر(۱۳۷۹).روان‌شناسی پرورشـی.تـهران:آگاه،چاپ اول،ویراست پنجم،ص ۳۷۵٫
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
خدا چه شکلی است؟!
یک روز،یکشنبه صبح از کلیسا به خانه برگشتیم،نوهء دختری‌ام که پنج سال بیشتر نداشت،با علاقه و جدیت فراوان تـکه کاغذی برداشت و شروع به نقاشی کرد.
از او پرسیدم،دارد چه چیزی می‌کشد؟گفت که می‌خواهد عکس خدا را بکشد.به او گفتم:«ولی هیچ کس نمی‌داند خدا چه شکلی است.»
جواب داد:«وقتی این نقاشی را تمام کردم،همه مـی‌فهمند.»
ژاک هـال
—————————-
↩️ کانال مقاله ها 👇
https://t.me/joinchat/AAAAAD5oqnmeI058AeE3WA
