ارتباط همگون و اهمیت آن در اداره ی مؤثر کلاس
نویسنده : ظهیری،مهرداد
چگونگی برقراری ارتباط،تا حد قابل توجهی تعیین‌کننده‌ی میزان بـازدهی تـدریس مـعلمان است.دوره‌ی جوانی دوره‌ای پر تنش است و روند رشد اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان این دوره توأم با انواع اضطراب‌هاست.این احـتمال برای دانش‌آموزان کمتر وجود دارد تا در جست‌وجوی فرد بالغی باشند که به حل مشکل حاد اجـتماعی آنان کمک کند.از آن‌جایی کـه در مـورد آن‌چه احساس می‌کنند و یا تجربه کرده‌اند اطمینان ندارند،احساسات و عواطف خود را کمتر با دیگران در میان می‌گذارند.همین سردرگمی و حیرانی که؛ چه کنم؟و چه بگویم؟اغلب به کردار و رفتارهای نامناسب و الفاظ زننده و تند نیست به نزدیک‌ترین افراد پیـرامون خود یعنی معلم‌هایشان منجر می‌شود.
به‌طور مثال؛سناریوهای زیر،هر روز می‌تواند برای یک معلم مدرسه‌ی راهنمایی اتفاق بیافتد:
۱.یک دانش‌آموز کلاس نمی‌تواند قفسه‌ی قفل‌دار خود را به موقع باز کند و دیر به کلاس می‌آید.زمانی که سرانجام به کلاس می‌رسد،معلم با حـالت طـعنه‌آمیزی واکنش نشان می‌دهد:«خوب حدس می‌زنم فراموش کردید که کلاس من کجاسست!»و دانش‌آموزان دیگر شروع به خندیدن می‌کنند. دانش‌آموز تأخیری،خجالت زده می‌شود اما در تلاش است تا جواب دهد:«کسی دوست ندارد به خاطر بسپارد که این کلاس کجاست»
۲.دو پسـر در راهـرو مدرسه در حال شوخی با یکدیگر هستند.یکی به دیگری تقریبا با شدت ضربه می‌زند و تعقیب و گریز در راهروها شروع می‌شود.زمانی که یکی از آنها به نزدیک در کلاس خود می‌رسد،پشت پا می‌خورد و بر کف کلاس می‌افتد و بـا صـدای بلند و در چند قدمی معلم فریاد می‌کشد«واقعا الاغی»
بسیاری از جوانان بالغ و منطقی هرگز اقدام به چنین رفتارهایی نمی‌کنند.اما هستند معلمان بسیاری که هر روز با این مسائل روبه‌رو می‌شوند و اغلب واکنش تنبیهی از خود نشان می‌دهند.اما تنبیه چـنین دانـش‌آموزانی مـبین زیرکی معلم نیست.
معلمین باید به این مـسئله واقـف بـاشند که دانش‌آموزان اغلب رفتارهای ناشایستی از خود نشان می‌دهند.بسیاری از این نافرمانی‌ها و اشتباهات ناشی از تلاش جوان برای یافتن هویت و شخصیت خود می‌باشد.روشی را که مربی در بـرابر ایـن رفـتارهای ناشایست که مکررا روی می‌دهند، اعمال می‌کند تعیین‌کننده‌ی ارتباط آنـ‌ها بـا دانش‌آموزان و اشتیاق دانش‌آموزان به همکاری خواهد بود.مسلما رفتارها و واکنش‌های تنبیهی منجر به تشدید احساسات منفی بین دانش‌آموز و معلم می‌شود.
از طرفی هـر قـدر مـیزان اطمینان و اعتماد افراد به یکدیگر بیشتر باشد،حفظ و استمرار رابطه‌ی توأم بـا احترام بیشتر خواهد بود.
اطمینان زمانی بروز می‌کند که معلمین به ابداع روشهای مناسب در جهت ارتباط با هرکدام از دانش‌آموزان اقدام کرده باشند.ارتباط کـارآمد و مـؤثر،پایه‌ی تـوسعه و رشد احترام متقابل بین دانش‌آموز و معلمین خواهد بود.هرچه ارتباط همگون بین دانش‌آموزان و مـعلمین بـیشتر برقرار باشد،دانش‌آموزان بیشتر مایل به مشارکت در فرایند یادگیری خواهند بود.در نتیجه معلم در اداره‌ی کلاس راحت‌تر خواهد بود.
گفت‌وگو است که نه تنها دیگران را نمی‌رنجاند بلکه سـعی می‌کند،احساسات طـرف مـقابل را با شوخی و مزاح تلطیف کند.به ویژه معلمین دوره‌ی راهنمایی می‌توانند با نوجوانان از طریق موارد زیـر ارتـباط هـمگون برقرار کنند:
*با استفاده از فنون گوش دادن فعال؛
*استفاده و به نمایش گذاشتن زبان اشاره و حالت چهره که با پیـام‌های کـلامی منطبق باشد؛
*پرهیز از بن‌بست‌های ارتباط سنتی؛
*با ابراز همدری هنگام اضطراب و ناامیدی دانش‌آموزان.
گوش دادن فعال و ارتباط غیر کلامی
انتظارات رایج دانش‌آموزان از مـعلم خـود را مـی‌توان چنین فهرست بندی کرد:
*او به ما گوش می‌دهد!
*او به ما احترام می‌گذارد!
*او به ما اجازه می‌دهد تا نـظراتمان را بـیان کنیم!
*او هنگام گفت‌وگو با ما،به چشمان ما نگاه می‌کند!
*او زمانی که با ما در راهرو یـا در بـوفه بـرخورد می‌کند به صحبت می‌پردازد!
این پاسخ‌ها تا حد قابل توجهی نیاز جوانان را برای دیده شدن توسط معلمین خود آشـکار مـی‌سازد.نوجوانان نیاز دارند تا بزرگ‌سالان صحبت کنند و بزرگ‌سالان بایستی به آنها در صورت بروز چنین نـیازی،به‌طور فـعال پاسـخ دهند.برخی معلمین به غلط معتقدند که دانش‌آموزان به صحبت با آنها علاقه‌مند نیستند.جوانان روزانه کشمکش‌ها و برخوردهایی را از قـبیل دعـواهای نـاشی از ارتباط با گروه همسالان،لاف زدن و بحث و جدل با والدین بر سر ضرورت افزایش استقلال خـود تـجربه می‌کنند.
بنابراین معلمین باید به این بحران‌ها به شیوه‌ای حرفه‌ای پاسخ دهند تا به رشد عواطف و احساسات دانش‌آموزان کمک کـنند و اشـتیاق خود را برای کمک صادقانه به دانش‌آموزان ابراز کنند.معلمین باید زمانی را به دریافت نظرات نـوجوانان اخـتصاص دهند.این دریافت،از راه‌های زیر امکان پذیر است:
*ارتباط چشمی دائم؛
*توجه بـه حـالت فـیزیکی بدن هنگام روبه‌رو شدن با دانش‌آموزان؛
*فقط گوش دادن و پرهیز از کـارهایی چـون برگه تصحیح کردن و خواندن در هنگام گفت‌وگو؛
*همراهی کردن با پاسخ‌هایی چون تکان سر و گفتن «درک می‌کنم»؛
*جمع بندی مـطالب دانـش‌آموزان،هنگام اتمام صحبت دانش‌آموز؛
*تشریح و تفسیر صحبت‌های دانش‌آموز.
معلمین کارآمد پنـج دقـیقه اول یا آخـر کـلاس را بـه صحبت‌هایی در مورد زندگی،علایق و خانواده‌های دانش‌آموزان سپری می‌کنند و بـحث‌هایی را در مـورد مسائل غیر درسی شروع می‌کنند.برخی مدارس راهنمایی جلسات مشاوره‌ای را برای هدف مشخصی ترتیب مـی‌دهند تـا به توسعه و گسترش پیوندهای نزدیک بین دانـش‌آموزان و بزرگ‌سالان از طریق جلسات گـروه‌های کـوچک بپردازند. این گفت‌وگوها می‌تواند به بـرطرف کـردن اضطراب در میان جوانان منجر شود و در جهت ایجاد همکاری و مساعدت بین معلم و دانش‌آموز مؤثر واقع شود.
ارتباط فـرهنگی پاسخ‌گو
گاهی مـعلمین به استفاده از عبارت‌های رایج در ابـتدای کلاس مـبادرت مـی‌ورزند از قبیل:
«وقت آن رسیده که شـروع کـنیم»این یعنی؛دانش‌آموزان باید پشت میزهایشان نـشسته و تـکالیف خود را بیرون آورند و کاملا منتظر شروع صحبت معلم باشند.
لازم نیست آن‌چه را می‌خواهیم و انتظار داریم کـه دانش‌آموزان انـجام دهند را به‌طور مستقیم بیان کنیم.چه بسا بـسیاری از دانـش‌آموزان سمج و سـرسخت در بـرابر ایـن درخواست واکنش نشان دهند.
معلمینی که در ایـن موقعیت اقدام به واکنش تنبیهی می‌نمایند،سبب ایجاد رابطه‌ای خصمانه با دانش‌آموزانی که از انتظارات معلم سردرگم شده‌اند،می‌شوند.
و خـلاصه ایـن‌که؛مدیریت کلاس و دانش‌آموزان علمی کامل و دقیق نیست،بلکه بـسته بـه شـرایط فـردی و اجـتماعی دانش‌آموزان تعیین می‌شود.واضح اسـت کـه بنیان نهادن ارتباط با دانش‌آموزان از روز اول مدرسه شروع می‌شود. جوانان به واسطه‌ی مشاهده‌ی پیام‌های کلامی و غیر کلامی به این نـتیجه مـی‌رسند کـه آیا معلم‌شان آنها را مورد حمایت قرار می‌دهد یـا خـیر.بسیاری از دانـش‌آموزان چـنان‌چه دریـابند معلم‌شان حـامی و هوادار آن‌هاست،با گوش دادن دقیق و صادقانه واکنش نشان می‌دهند و به برقرای ارتباطی محترمامه با معلم خود علاقه‌مند می‌شوند.
رشد معلم » شماره ۲۲۳ (صفحه ۲۶)
