فرصت ها وتهدیدهای آموزش وپرورش کشور
رضا مددی، مشاوروزیر آموزش و پرورش و دبیر ستاد اجرایی سند تحول بنیادین
تدوین سندملی آموزش وپرورش یا برنامه راهبردی برای توسعه این نظام برای نخستین بار درتاریخ آموزش وپرورش رسمی کشور پاییز ۱۳۸۳ با تصویب هیات وزیران وانتصاب جمعی از رهبران فکری ومدیران عالی کشور به عنوان” شورای راهبری”توسط بالاترین مقام اجرایی یعنی رییس جمهوری دردستورکار قرار گرفت.
شورای راهبری درجلسات آغازین خود درباره تعریف سند،ابعاد وقلمرو آن،مواردی را به تصویب رساند که دستمایه کلی حرکت واقدامات دست اندرکاران اجرایی طرح شد.
درباب ضرورت واهمیت حرکت بزرگ تهیه،تدوین وتولید سند تحول بنیادین آموزش وپرورش از ابعاد مختلف می توان سخن گفت.از جمله مهم ترین مسائل ودلایل مطرح درچرایی این طرح بزرگ، مطالبه مکرر وموکد تحول درآموزش وپرورش از سوی رهبر معظم انقلاب،مقابله با بدفهمی های تاریخی آموزش وپرورش،ایجاد مصونیت درآموزش وپرورش وپیشگیری از مواجهه های سیاسی با آموزش وپرورش ونیاز جامعه فرهنگی کشور درتمامی سطوح به خوش بینی توام با واقع نگری اشاره کرد.
درنخستین گام تهیه وتدوین سند تحول بنیادین،الگوی مفهومی تدوین سند ملی طراحی وعملیات اجرایی براساس این الگو پیگیری شد.این الگو حاوی پاره ای از ملاحظات روش شناختی نیز بود.تدوین سند ملی به لحاظ روش شناسی،پژوهش محور بود،بدین معنا که به عوض اعتنای صرف به تجربه متراکم کارشناسان وصاحبنظران،رویکردی پژوهشی اختیارشد که البته چالش ها ودشواری هایی نیز به همراه داشت.دراین راستا، کمیته های مطالعاتی ویژه ای با اعمال منطق حاکم برمطالعات یا پژوهش های انجام شده تشکیل شد.
کمیته مطالعات نظری،کمیته مطالعات مولفه های اصلی وکمیته مطالعات محیطی، سه کمیته ای بودند که مطالعات متعددی را درزمینه های مربوط به خود سامان دادند.
“کمیته مطالعات نظری”،مطالعاتی را برای دستیابی به رهنامه یا دکتری به انجام رساند.”کمیته مطالعات مولفههای اصلی” یا(کمیته مطالعات ارزیابی وضع موجود)نیز مطالعات متعددی را برای نقد وارزیابی وضع موجود آموزش وپرورش،شناسایی ضعف ها وقوت هادردستور کارخود قرارداد. دراین راستا،”کمیته مطالعات محیطی” نیز،مطالعات وتحقیقات باارزشی رادرزمینه محیط های تاثیرگذار برعملکرد آموزش وپرورش با هدف شناسایی فرصت ها وتهدیدهایی که متوجه آموزش وپرورش است به انجام رساند.
درکمیته مطالعات محیطی تدوین سند تحول، محیطهای تاثیرگذار درچهاررده شناسایی شده اند که شامل محیطاول(اداری،اجرایی،
دولتی وعمومی) ،محیط دوم(حقوقی،قضایی وتامینی)،محیط سوم(اجتماعی،اقتصادی،سیاسی و فرهنگی)ومحیط چهارم(بینالمللی) است.
مهندس عبدالحسین نفیسی مسئول کمیته مطالعات محیطی در طرح تدوین سند ملی آموزش وپرورش، در این باره، می گوید:هدایت وراهبری مطالعات محیطی تدوین پیش نویس ملی برعهده کمته مطالعات محیطی گذارده شد.
پس از تدوین نهایی شرح خدمات ومشخص شدن محیطهای مورد بررسی وپرسشهای پژوهشی متناسب با هر محیط،کمیته مطالعات محیطی، الگوی مفهومی انجام مطالعات محیطی وتلفیق نتایج آنها راتدوین کرد.
طبق این الگو،۹ پیشنهاد پژوهشی از سوی پژوهشگران منتخب کمیته،بررسی وتایید شد.
ازاین پس،به ترتیب،نتایج هریک ازپژوهش ها وتحقیق های انجام شده از سوی پژوهشگران دربخش کمیته مطالعات محیطی سند تحول بنیادین آموزش وپرورش را با هم پی میگیریم.دراین مرحله،حاصل کارعلمی وپژوهشی دکترمقصود فراستخواه را با عنوان” بررسی فرصت هاوتهدیدهای آموزش وپرورش کشور با نظر به محیط علمی ونظام آموزش عالی” که باهمکاری حمید جاودانی،فاطمه توفیقی حسین سمیعی وزهرانوری انجام داده است، مورد بررسی وبازخوانی قرار می دهیم.
مجری تحقیق درآغاز این پژوهش خود،خلاصه اجرایی کارخود راارائه می دهد که طی آن،مقوله هاومحورهایی چون واژگان کلیدی،مقدمه وبیان مساله،پیشینه مباحث وچارچوب نظری،روش تحقیق ودربخش یافته ها نیز،تحولات جهانی علم وآموزش عالی،ساختارونظام تصمیم گیری،ساختارسازمانی،برنامهها وعملکرد ودرنهایت بحث و نتیجه گیری رابیان وتشریح کرده است.
درمجموع،نتایج وگزارش این کارپژوهشی در۶ بخش ودر۲۳۹ صفحه تدوین شده،به نگارش درآمده وبرای علاقه مندان ارائه شده است.
بیان مساله،پرسش های تحقیق،روش شناسی ونوع تحقیق،چارچوب نظری ومدل تحقیق،وضعیت تحولات وروندهای محیط علمی ونظام آموزش عالی وبحث گروهی متمرکز درباره فرصت ها
وتهدیدهای آموزش وپرورش بانظربه محیط علمی وآموزش عالی،ازمحورهای اصلی این گزارش پژوهشی است.
دربخش بیان مساله پژوهش آمده است که تحولات پرشتاب ودامنگستر ساختاری که چه درمقیاس ملی وچه درسطح بین المللی وجهانی صورت می گیرد،موجب می شود که نظام آموزش وپرورش با چالش های جدی ازحیث کارآیی واثربخشی مواجه گردد.
ایجاد این تغییرات محیطی وچالش های ناشی ازآن،به اندازهای است که نه فقط ایجاب می کند دروسایل نیل به اهداف تجدیدنظربشود،بلکه حتی ضرورت تعریف مجدد خود اهداف ومقاصد رابه میان می آورد.
دربخش طرح بیان مساله،همچنین تاکید شده است که طرح سند ملی آموزش وپرورش درچشم انداز ۲۰ ساله از این رهگذر موضوعیت یافته است ودرآن برای تعیین موقعیت راهبردی،روش تحلیلی نقاط ضعف وقوت نظام درونی وفرصت هاوتهدیدهای محیط بیرونی انتخاب شده است.
بخشی از این تحلیل،موکول به مطالعات محیط های بیرونی نظام آموزش وپرورش وشناسایی وتحلیل تهدیدها وفرصت های آن وچالش های ناشی ازآن است ودرسطحی ازاین محیط های بیرونی،محیط علمی ونظام آموزش عالی قراردارد.
این طرح پژوهشی به این بخش از مطالعات وتحلیل های محیطی آموزش وپرورش باهدف شناسایی فرصت ها وتهدیدها به منظوربهره برداری ازآن درتدوین سند،ناظراست .
برای انجام این تحقیق ۳ سوال ازسوی مجریان کارمطرح وپیگیری شده است.پرسش اول این است که چه تحولاتی اساسی درمحیط علمی وآموزش عالی درمقیاس بین المللی روی داده ومی دهد واین تحولات چه فرصت ها وتهدیدهایی برای آموزش وپرورش کشوربوجود می آورد .
سوال دوم نیز این گونه مطرح شده است که روندهای اصلی وحساس جاری درمحیط علمی وآموزش عالی ایران امروز دربرگیرنده چه دگرگونی های اساسی است وجه فرصت ها وتهدیدهایی رابرای آموزش وپرورش کشوربه میان می آورد.
پرسش سوم نیز این مساله را مطرح کرده است که نظام علوم،تحقیقات وفناوری درکشور باآثار عملکردی خود درسطح سیاستگذاری،ساختار،مدیریت وکارکردها وبه عنوان محیط متعامل بیرونی آموزش وپرورش،کدام فرصت ها وتهدیدهایی را برای آن پدید می آورند.
مقصود فراستخواه وهمکارانش روش شناسی ونوع تحقیق خود رابه صورت یک مطالعه سریع با روش فراتحلیل واستفاده از مطالعات اسنادی ومیدانی صورت گرفته پیشین وتحلیل ثانوی اطلاعات و یافته های آن مطالعات عنوان کرده است که درآن برتفسیرانتقادی وتاویل داده ها وبرآمده های مطالعات قبلی با هدف به دست دادن فهرستی توصیفی-تحلیلی ازفرصت ها وتهدیدهای محیطی آموزش وپرورش درمحدوده محیط علمی وآموزش عالی تاکید می شود.
دربخش چارچوب نظری ومدل تحلیل نیز با اشاره با این که نظام آموزش وپرورش به صورت سیستمی وپیچیده ودرمحیطی آشوبناک عمل می کند واین سیستم آکنده ازمحیط است،عنوان می کند:مطالعه حاضریکی اززیرمجموعه های مطالعاتی است که برای استراتژی سازی درآموزش وپرورش صورت می پذیرد.
دربخش پنجم ازگزارش این پروژه تحقیقاتی که به بیان،بررسی وتحلیل وضعیت،تحولات وروندهای محیط علمی ونظام آموزش عالی اختصاص دارد،تحولات مفهومی وساختاری علم وآموزش عالی درمقیاس جهانی مطرح شده است.
مفهوم موج سومی علم،علم کوچک-علم بزرگ،دانش جهانی-محلی،انحصارزدایی ازدانشگاه ها،توسعه الگوهای توضیحی مربوط به علم،دانش کارآفرین،”صنعت-بازار”دانش،علم چون فرآیندی اجتماعی،ازجمله مقوله ها ومسائل مطرح شده هستند.
روندهای محیطی وپیامدهای سیستمی،نسبت سازمانی آموزش عالی باآموزش وپرورش،امکانات محیطی آموزش عالی برای آموزش وپرورش درجهت حرکت به سمت ارتقای سطح نیروی انسانی وتحول به سازمان یادگیرنده درتوسعه دانایی محورنیزازسوی این تیم پژوهشی مورد کنکاش وتحلیل قرارگرفته است.
دراین تحقیق،ضمن اشاره به سهم آموزش وپرورش درپوشش آموزش عالی کشور،کمیت وکیفیت ونقش وجایگاه آموزشکده های
فنی-حرفه ای،مراکز تربیت دبیروتربیت معلم،قطب های علمی دانشگاهی،انجمن های علمی وتخصصی،کشش پذیری محیط آموزش عالی نسبت به آموزش وپرورش،نقش آموزش عالی درفرآیند اندوختن سرمایه فرهنگی توسط دانش آموزان،روندهای خصوصی سازی آموزش عالی ونظام آموزش حوزوی،تجزیه وتحلیل وموشـکافی شـده است.
دربخش پایانی گزارش پژوهشی”بررسی فرصت ها وتهدیدهای آموزش وپرورش کشور بانظربه محیط علمی ونظام آموزش عالی”ودرزمینه بحث گروهی متمرکز درباره فرصت هاوتهدیدهای آموزش وپرورش،نظام آموزش حوزوی به عنوان یکی دیـگرازمـحیط های آموزشی که برفرآینـدهای سیستم آمـوزش وپرورش درکشـور تاثیرمهمی گـذاشته است،تحـلیل شـده است.
دربخش پایانی ارائه گزارش تحقیقی مقصود فراستخواه وهمکارانش،فهرست منابع فارسی وانگلیسی مورد استفاده برای انجام این پروژه تحقـیقاتی در۸ صـفحه بـرای استـفاده پژوهـشگران علاقه مند ذکرشـده است.
منبع روزنامه اطلاعات