فلسفه ی تربیتی پستالوزی
ترجمه‌ی فاطمه محمدزاده
«تصور می‌کردیم بذری برای سیر کردن بینوایانی که گـرداگرد و نـزدیکمان هـستند، می‌افشانیم؛حال آن که درختی غرس کردیم که شاخه‌های آن سراسر کره‌ی زمین را فرا می‌گیرد.»
پستالوزی
اشاره
یوهان هاینریش پستالوزی۱یکی از بـزرگ‌ترین پیشگامان تعلیم و تربیت جدید،روز دوازدهم ژانویه‌ی سال ۱۷۴۶ میلادی،در شهر زوریخ سوئیس به دنـیا آمد و در ۱۷ فوریه‌ی سال ۱۸۲۸ در بـراگ۲درگذشت.پدرش،که پزشـک بود،در ۵ سالگی او از دنیا رفت و هاینریش،زیر نظر مادرش تربیت شد. کودکی پستالوزی به روالی نامعمول بیشتر در خانه و با شنیدن داستان‌ها گذشت.پس از اتمام دبیرستان،بر آن شد کشیش شود؛ولی لحن خام و خشونت‌بار او،که برای وعظ نـامناسب بود،از این کار منصرفش ساخت.سپس به تحصیل در رشته‌ی حقوق پرداخت تا گامی در راه دادگستری و اصلاح قوانین بردارد. دوران تحصیل و جوانی او با تحولات اجتماعی مهمی هم‌زمان بود.در دانشگاه زوریخ،با لاواتر۳و گروه میهن‌پرستان و اصلاح‌طلبان هـمراه شـد.سال‌های اولیه‌ی زندگی او با طرح‌هایی برای پیشرفت و رفاه مردم صرف شد.مرگ دوستش بلانشلی۴او را از سیاست روی‌گردان کرد و سبب شد که خود را وقف تعلیم و تربیت کند.
پستالوزی در ۲۳ سالگی ازدواج کرد و به یاری همسر فداکار خـود،که تـمام دارایی‌اش را در راه طرح‌های او صرف کرد،کوشید کمک‌هایی را برای کودکان بی‌خانمان سازمان‌دهی کند.پستالوزی مقاله‌های زیادی در روزنامه‌ها نوشت تا توجه عموم را به مسئله‌ی فقر و بیچارگی این کودکان جلب کند.
۵
پستالوزی در مؤسسه‌ی تربیتی خود در شـاتو۶،که ۱۵۰ پسـربچه ۷ تا ۱۵ ساله در آن درس می‌خواندند،یک برنامه‌ی درسی قابل انعطاف را سازمان‌دهی کرد که مناسب توامندی‌های هرکودک باشد.این برنامه شامل ریاضی،زبان،موسیقی،ژیمناستیک،زیست‌شناسی،نجوم و…بود که امروزه توجه دانشمندان علوم اجتماعی سراسر دنیا را به خود جـلب کـرده اسـت.دو سال بعد،او یک مدرسه‌ی کـوچک‌تر بـرای دخـتران تأسیس کرد.سپس در سال ۱۸۰۵ میلادی، مدرسه‌ی تجربی‌اش را به ایوردن۷انتقال داد که آوازه‌ای جهانی یافت.دانش‌آموزان علاقه‌مند به تعلیم و تربیت تجربی،دسته‌دسته از کشورهای پروس،روسیه، فرانسه،ایتالیا،اسپانیا،انگلستان و سـایر کـشورها بـه ایوردن مهاجرت کردند.فروبل۸،هربارت۹،وون رومر۱۰و ریتر۱۱نیز از شاگردان سرشناس او بودند.
مـدرسه‌ی تـجربی او بر پایه‌ی این اصل استوار بود که انتخاب روش آموزش باید بر اساس پیشرفت فردی۱۲و تجربه‌ی عینی۱۳باشد.او با یادگیری از طـریق حـفظ کـردن مطالب و انضباط خشک و دقیق مخالف بود.پستالوزی پیشگام استفاده از مواد عـینی۱۴در آموزش علوم طبیعی است.۱۵او ۲۰ سال به طور مداوم به کار خود ادادمه داد.علاقه‌مندان از سراسر جهان به دیدار پسـتالوزی مـی‌آمدند تـا با تازه‌ترین نظریه‌های او آشنا شوند.
در سال ۱۸۱۵ میلادی،کشمکش و مناقشه در بین شاگردان و آموزگاران بـالا گـرفت و به سبب فقدان استعداد سازمان‌دهی در پستالوزی و وجود اختلاف و ناسازگاری،به ناچار این مؤسسه در سال ۱۸۲۵ از هم پاشید.
فلسفه‌ی تربیتی پستالوزی
پسـتالوزی،که مـبتکر گـرایش روان‌شناسانه‌ی مدرن در تعلیم و تربیت نامیده می‌شود،اساس آموزش را در ۱۶ Anschauung می‌یابد که اگرچه تأثیر احـساس۱۷یا مـشاهده۱۸نیز مـعنا شده است،بیان بهتر آن شاید«شهود»۱۹ یا نگرش حسی باشد.درس عینی۲۰هسته‌ی نظام آموزش کامل است و تـمرین‌ها بـیشتر بـر اساس بررسی عینی بنا نهاده شده تا یادگیری لغات.
پستالوزی در مقام اولین روان‌شناس تعلیم و تـربیت کـاربردی،بر این باور بود که تفکر با احساس شروع می‌شود و آموزش باید حواس را بـه کـار گـیرد.کودکان باید اشیا را در محیط طبیعی بررسی کنند.آنچه پستالوزی به مثابه «درس عینی»توسعه داد،مستلزم تمرین‌هایی در یادگیری شـکل،عدد و زبـان بود.
دانش‌آموزان شکل اشیا را مشخص و رسم می‌کردند. اشیا را می‌شمردند و آنها را نام‌گذاری می‌کردند.آنان از این درسـ‌ها در تـمرین‌هایی در زمـینه‌ی رسم،نوشتن، جمع‌زدن،منها کردن،ضرب کردن،تقسیم کردن و خواندن می‌رسیدند.
پستالوزی اصول زیر را(که حتی امروزه صحیح دانسته مـی‌شوند)،در آمـوزش به کار گرفت:
۱.قبل از این‌که مفاهیم انتزاعی را معرفی کنید،با اشیای ملموس و عینی شـروع کنید.
۲.قـبل از ایـن‌که به سراغ دور دست‌ها بروید،از محیط نزدیک شروع کنید.
۳.قبل از این‌که موارد پیچیده را معرفی کنید،با تمرین‌های آسـان آغـاز کنید.
۴.هـمیشه حرکتی تدریجی،فزاینده و آرام را دنبال کنید.۲۱
تأثیر اولیه‌ی پستالوزی بر توسعه‌ی فکر درباره‌ی تعلیم و تـربیت،بیشتر از هـمه مدیون کتاب چگونه گرترود به فرزندانش آموزش می‌دهد،است که آن را در سال ۱۸۰۱ نوشت.او پیشنهادهای خود را از طریق اجرا(اقدام)دنبال مـی‌کرد و مـی‌خواست«آموزش با روش روان‌شناسانه»۲۲ را پایه‌گذاری کند تا در ردیف قوانین طبیعت انسان باشد. در نتیجه،بر خـودجوشی و فـعالیت شخصی تأکید ویژه‌ای داشت.برای پستالوزی،هرکودک در مقام یـک فـرد بـسیار مهم بود که باید فعالانه از طریق تـعلیم و تـربیتت پرورش پیدا می‌کرد:«به بچه‌ها نباید جواب‌های آماده شده تحویل داد؛زیرا خود آنان باید بـه جـواب برسند.برای انجام دادن این کـار،باید قـوای بینایی،داوری و اسـتدلال خـود را پرورش بدهند.»
پسـتالوزی با سیستم رایج یادگیری حفظی و انـضباط دقـیق و سخت مخالفت می‌کرد و می‌کوشید آن را با سیستمی بر اساس عشق و درکی از دنیای کـودک جـای‌گزین کند. تجربه‌ی عینی پایه‌گذاری شود،او را بـه پیشگامی در استفاده از مواد عـینی،مثل گـیاهان و نمونه‌های معدنی در آموزش علوم طـبیعی بـرای نوجوانان هدایت کرد.
پستالوزی تعلیم و تربیت را«رشدی طبیعی،فزاینده و هماهنگ»می‌دانست که شامل تمام توانایی‌ها و اسـتعدادهای کـودک می‌شد.منظور او این بود که بـاید جـسم،ذهن و عـاطفه،توأما پرورش یابند.او هم مـانند روسـو بر این باور بـود کـه تعلیم و تربیت نباید به طبقه‌ی خاصی اختصاص یابد؛بلکه هرکودکی باید از آن برخوردار شود.پستالوزی بر ایـن نـکته تأکید داشت که آموزش فردی بـاید سـرانجام به پیشرفت اجـتماعی مـنتهی شود۲۳.
پسـتالوزی،که هرگز تعهد خود را بـه اصلاحات اجتماعی از دست نداد؛همواره این نظریه را تکرار می‌کرد که می‌توان اجتماع را بر اساس آموزش و پرورش تـغییر داد.نـظریه‌های او بر توسعه‌ی روش‌های تربیت‌معلم تأثیر داشـت.اگرچه پسـتالوزی هـرمعلم را در مـقام یـک فرد محترم مـی‌شمرد،احساس مـی‌کرد که یک دانش تربیتی یکسان وجود دارد که می‌تواند یاد گرفته شود و به اجرا درآید.باور او که تـربیت‌معلم بـاید از یـک تربیت آزادی‌خواهانه‌ی فراگیر به همراه تربیت حـرفه‌ای و تـحقیقاتی تـشکیل شـود،در سـراسر اروپا و ایـالات متحده مورد قبول قرار گرفت.۲۴
پستالوزی به خوبی دریافته بود که تنها داشتن روش‌های جدید تدریس کافی نیست؛بلکه معلمان هم باید بتوانند آنها را به کار گیرند.به همین دلیـل،بخشی از فعالیتهای خود را صرف تربیت‌معلمان کرد.دانشجویان بسیاری از نقاط گوناگون نزد او آمدند تا آموزش ببینند.با گذشت زمان، مدارس او کعبه‌ی آموزشی معلمان و دوست‌داران تعلیم و تربیت شد.
پستالوزی بر این باور بود که زنان(مادران)اولین مـعلمانی هـستند که هرکودک خواهد داشت و تلاش فراوانی کرد تا برای آموزش دختران اقداماتی انجام دهد و وضع آنان را بهبود بخشد.پستالوزی در سراسر زندگی کتاب‌ها و مقاله‌های زیادی در خصوص فلسفه‌ی تربیتی خویش به نـگارش درآورد.۲۵
اصول تـعلیم و تربیت پستالوزی
کیل پاتریک۲۶مربی آمریکایی،که پستالوزی را بنیانگذار آموزش و پرورش جدید می‌خواند،شش اصلی را که آموزش و پرورش پستالوزی بر آن استوار است،به شرح زیر خلاصه کرده است:
۱.شخصیت هرفرد مـحترم اسـت.شخصیت نماینده‌ی ارزش درونی شخص است،چه بـرای یـک نوجوان و چه برای بزرگسال.
۲.همان‌طور که هردانه،طرح تحول یک درخت را در بردارد،در هرکودک امیدی برای رشد استعدادهای او هست.مربی فقط مراقبت می‌کند که هیچ تأثیر مخالفی، آسـیبی بـه گذر طبیعی رشد و پیـشرفت او نرساند.
۳.عـشق به آنانی که می‌خواهیم تربیت کنیم،تنها پایه و اساس همیشگی در هرکاری است که انجام می‌دهیم. بدون عشق،قوای فیزیکی و عقلانی رشد طبیعی خود را نخواهند داشت.به این سبب،مهربانی بر مدارس پستالوزی حکم‌روایی مـی‌کرد.او رسـم شلاق زدن را(که اغلب برای خوش‌آیند سایرین صورت می‌گرفت)، برانداخت.
۴.برای رهایی از لفاظی،یعنی به کار بردن بیهوده‌ی کلمات،پستالوزی نظریه‌ی خود را از نگرش حسی به معنای مشاهده‌ی عینی و مستقیم،که اغلب به اشتباه آن را ادراک حـسی نـامیده‌اند،توسعه داد:هیچ لغـتی برای هیچ منظوری به کار نمی‌رود،مگر این‌که نگرش حسی بر آن مقدم باشد.شی‌ء یا وجه امتیاز اشیا بـاید احساس شود یا در عینیت مشاهده گردد.طرفداران پستالوزی این معنا را به شـکل«از شـناخته شـده به شناخته نشده»،«از ساده به پیچیده»و از«عینی به انتزاعی»توسعه دادند.
۵.برای کامل کردن ادراک به دست آمده از نگرش حـسی و نـام‌گذاری شی‌ء،یک اقدام(عمل)مناسب باید دنبال شود. به عبارت دیگر،«زندگی به ما شکل می‌دهد و آن زنـدگی کـه بـه ما شکل می‌دهد،مضمون لغات نیست؛بلکه اقدام (عمل)است.»
۶.منهای ضرورت برای عمل،بر تکرار تأکید شده است. نـه تکرار بی‌هدف،بلکه تکرار عمل با نبال کردن نگرش حسی۲۷.
زیرنویس
(۱). Johann Heinrich Pestalozi
(۲). Brug
(۳). Lavater
(۴). Bluntschli
(۵). http://Switzerland.isyurs.com
(۶). Cha?teau
(۷). Yverdon
(۸). Frobel
(۹). Herbart
(۱۰). Von Raumer
(۱۱). Ritter
(۱۲). individual development
(۱۳). Concrete experience
(۱۴). tactile objects
(۱۵). http://mason.gmu.edu
(۱۶).این واژه به معنی دریافت بـی‌واسطه یا تماس مستقیم حـسی،از مـفهوم‌های بنیادی فلسفه‌ی کانت است.
(۱۷). Sense impression
(۱۸). Observation
(۱۹). intuition
(۲۰). Object Lesson
(۲۱). Clark,Donald(1999).Retrieved from http://www.nwlink. com/-donclark
(۲۲). Psychological method of instruction
(۲۳).امان اللّه،صفوی.تعلیم و تربیت جهانی در قرن بیستم(تهران،رشد،۱۳۶۶).
(۲۴). http://en.wikipedia.org.
(۲۵). http://www.Pestalozzi.org.uk
(۲۶). Kilpatrick
(۲۷). http://www.Infed,org http://www.newadvent.org/cathen
رشد معلم » شماره ۲۰۷ (صفحه ۲۱)
