تـربیت جنسی با تأکید بر نقش مدرسه
——————
محسن فرمهینی فراهانی / دکترای فلسفه تعلیم و تـربیت
غـریزهء جـنسی و بیداری آن در دوران بلوغ،مشکلات زیادی برای نوجوان پدید می‌آورد.بنابراین وظیفهء مربی است که با احـتیاط،ذهن نوجوان را در این زمینه روشن سازد و به او کمک کند،راه را از چاه باز شناسد.نـوجوان مشکلات جنسی و روانی خـود را بـا هرکسی در میان نمی‌گذارد،به همین خاطر،وجود مشاوران و معلمانی که آموزش‌های لازم را در این زمینه دیده باشند،ضروری است.وظیفهء اولیای مدرسه و سایر کارکنان آن است که با تدارک برنامه‌های مناسب،احتمال بـروز بعضی زمینه‌های انحرافی نوجوانان را از جانب همسالان آنها به حداقل برسانند.
مسؤولیت اصلی تربیت جنسی نوجوان به عهده پدر و مادر اوست.در صورت نبود مادر در محیط خانوادگی(به دلیل طلاق،مرگ و یا بیماری طـولانی و بـستری شدن در بیمارستان)، لازم است آموزش مسائل مربوط به بلوغ دختران،توسط زنان دیگر خانواده نظیر:عمه،مادربزرگ و خاله صورت گیرد.و در صورت نبود پدر،پدربزرگ،عمو و دایی می‌توانند این مسؤولیت را به عهده گـیرند.در غـیر این صورت ترجیح دارد، اینگونه مسائل به وسیلهء یکی از مربیان مدرسه به دانش‌آموزان آموزش داده شود.
این که مسائل جنسی در مدرسه به صورت عمومی و یا انفرادی طرح شوند،موضوعی است کـه جـای بحث دارد.برخی از مسائل جنسی همچون احکام مربوط به غسل را مربی می‌تواند به صورت عمومی مطرح کند.اما برخی دیگر از مسائل و احکام،مانند احتلام،اگر به صورت انفرادی مطرح شـوند،بـهتر اسـت.در هر دو صورت،باید شرایط و مـقتضیات مـوجود در مـحیط را در نظر گرفت.اگر محیط طوری است که بچه‌ها در شرایط سنی تقریبا یکسانی قرار دارند و تفاوت‌های زیادی در مورد میزان اطلاعات جنسی آنـ‌ها وجـود نـدارد،طرح عمومی مسائل به اشکالی برنمی‌خورد.ولی اگر اخـتلاف‌های زیـادی از هر جهت در یک کلاس مشهود است،طرح مسائل خاص به صورت عمومی،معمولا نتایج مطلوبی درپی نخواهد داشت.
تربیت جـنسی مـانند هـر تربیت اصیل دیگری،بایستی به جا و به موقع خود انـجام شود،نه زودتر از زمانی که لازم است و نه دیرتر از آن.به هیچ‌وجه ضروری نیست کودک دورهء ابتدایی از جزئیات روابط جـنسی زن و مـرد آگـاهی یابد.ولی ضمنا مایهء تأسف خواهد بود،اگر دختری که آماده ازدواج اسـت،آنـ‌قدر نسبت به مسائل جنسی ناآگاه باشد که بدترین خاطرات زندگی او مربوط به زمان عروسی او باشد.تـربیت جـنسی بـاید حتی از سال‌های قبل از دبستان آغاز شود و کودک در هر مرحله از سنین عمر خـود،اطـلاعات جـامع‌تری در این‌باره کسب کند.
باید اذعان کرد که دختران از نظر جنسی نسبت به پسران آسـیب‌پذیرتر هـستند.یـکی به این دلیل که از لحاظ جسمی از پسران ضعیف‌ترند و دیگر این که سن بلوغ در آنـ‌ها کـم‌تر از سن بلوغ در پسران است.دختران معمولا در سن بلوغ از آگاهی و تعلیمات جنسی لازم برخوردار نـیستند.لذا بـه سـهولت در دام انحراف جنسی می‌افتند.پیشنهاد می‌شود مراقبت‌های والدین از اواخر دوره تحصیلی ابتدایی(پنجم دبستان)،بـیش‌تر شـود. معلمان و مربیان مدرسه نیز می‌توانند در زمینهء آماده‌سازی دختران برای ورود به دوران بلوغ مؤثر بـاشند؛از جـمله روشـ‌های پیشگیری از انحرافات جنسی را به آنها گوشزد کنند.
توصیه می‌شود مربیان و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت در مدرسه‌ها،بـه ویـژه مشاوران و ستادهای تربیتی که عمدتا به مسائل اخلاقی و تربیتی دانش‌آموزان توجه دارنـد،بـا اسـتفاده از روش‌های زیر،در پیشگیری از انحرافات جنسی به مدد دانش‌آموزان بروند:
-آموزش کافی به والدین از طریق جـلسات انـجمن اولیـا و مربیان و ایراد سخنرانی‌های لازم.
-آموزش جامع به مربیان و ستادهای تربیتی برای برخورد مـناسب بـا مشکلات نوجوانان.
-آموزش کافی به خود نوجوان.
-تکریم شخصیت.
-ایجاد کار مداوم و پر کردن اوقات فراغت.
-آمـوزش تـنظیم خواب.
-آموزش فراهم ساختن بستر خواب مناسب.
-آسیب‌زدایی از محیط.
-آموزش تغذیهء صـحیح.
-تـقویت اراده.
-پرورش معنویت.
-ورزش کردن.
برخی از این روش‌ها،می‌توانند در قـالب تـوصیهء مـربیان به دانش‌آموزان صورت پذیرند و برای اجرای بـرخی از آنـ‌ها،شرکت والدین لازم است،همچون:تعذیهء صحیح،تنظیم خواب و تهیه بستر خواب مناسب.بـاید بـه نوجوانان تفهیم کرد که اگـر مـیلی به طـور غـیرطبیعی و خـلاف معمول ارضا شود،موجبات تباه شـدن انـسان را فراهم می‌آورد.اما چنانچه ارضای تمایلات را تا زمان مهیا شدن شرایط مـناسب و تـشکیل خانواده به تأخیر بیندازیم و خویشتن‌داری کـنیم،سعادت و شادکامی خویش را فـراهم سـاخته‌ایم.
با در نظر گرفتن این کـه دخـتران و پسران نوجوان در سنین متفاوتی به بلوغ شرعی می‌رسند،برای هر دوره تحصیلی و با تـوجه بـه جنسیت نوجوانان،پیشنهاد می‌شود اولیـا و مـربیان احـکام و مسائل مربوط بـه ایـن دوران را که اطلاع از آنها بـرای هـر نوجوانی لازم است،با شیوهء مطلوب و صحیحی به آنان بیاموزند.در «دوره ابتدایی»با توجه به سـطح فـهم و درک دختران و پسران و همچنین سن آنها،آمـوزش مـسائل زیر بـرای آنـان مـناسب است:
@مباحث مربوط بـه دوران بلوغ و علائم آن(به ویژه برای دخترها).
@احکام طهارت(بدون ذکر مستحبات و مکروهات).
@خلاصه‌ای از احکام غـسل و انـواع آن.
@احکام وضو(با استفاده از تصویرها،بـدون ذکـر مـستحبات).
@احـکام تـیمم در حد ضرورت.
@مـسائل مـربوط به حجاب و اهمیتی که اسلام به رعایت حجاب،به ویژه برای دختران می‌دهد.
@خلاصه‌ای از مسائل مـربوط بـه مـحارم.
@آگاهی از نقش جنسی و این که دختر از دخـتر بـودن خـود احـساس مـباهات کـند و پسر از پسر بودن خود.
@آگاهی مختصر از ساختمان و کار اعضای جنسی گیاهان و حیوانات.
در«دوره راهنمایی»نظر به این که پسران هم در این مقطع بـه سن تکلیف می‌رسند.علاوه بر مسائلی که قبلا گفته شد، آموزش مسائل زیر،هم برای دختران و هم برای پسران لازم است:
@مسائل مربوط به احکام نگاه کردن.
@احکام مربوط بـه عـادات ماهانه(برای دخترها).
@احکام مربوط به احتلام(برای پسرها).
@آشنایی کامل‌تر با تغییراتی که از نظر جسمانی و روانی در دوران بلوغ در فرد ظاهر می‌شود.
@آموزش‌هایی در رابطه با معاشرت‌ها،آمدوشدها، لمس کردن‌ها و اخـتلاطها.
@آمـوزش‌های اخلاقی برای پاسداری از شرافت خود،نشست وبرخاست‌ها.
@راه‌های کنترل و تعدیل غریزهء جنسی.
@آشنایی با فلسفهء وجودی تمایل جنسی در آدمی.
در دوره دبیرستان با توجه بـه ایـن که هم پسران و هم دخـتران بـه بلوغ کامل جنسی رسیده‌اند و ضمن این که تمام موارد طرح شده در دورهء راهنمایی،در این دوره صورت گسترده‌تری می‌یابند،طرح موضوعات زیر مناسب به نظر مـی‌رسد:
-اشـاره به بعضی از گناهان کـبیره مـربوط به سنین نوجوانی.
-درک این مسأله که هدف غریزه جنسی تنها لذت بردن جنسی نیست،بلکه هدفی مافوق و برتر را تعقیب می‌کند.
-اطلاعات لازم بهداشتی(رعایت بهداشتی عضو جنسی) و راه‌های جلوگیری از مبتلا شدن بـه بـیماری‌هایی که به طریقی به جنسیت و مسائل جنسی ارتباط دارند(آگاهی از خطرات و امراض).
-هشدارهای لازم برای پیشگیری از تجاوزات احتمالی توسط افراد هوسباز و جاهل.
-نقش روش‌هایی که اسلام برای کنترل و تعدیل غریزهء جـنسی ارائه داده اسـت.
-آمادگی بـرای زندگی و نقش‌های متفاوت زن و مرد و مسؤولیت‌های آنها در آینده.
شرایطی را که لازم است یک مربی(مشاور)مدرسه برای جوابگویی بـه مسائل جنسی دانش‌آموزان داشته باشد،می‌توان چنین خلاصه کرد:
الف)دارای سلامت قـلب و عـقل بـاشد و از تزکیهء نفس و پاکی نیت برخوردار باشد.او باید با علم و آگاهی کافی و به قصد قربت و با دلسوزی و عـلاقه بـه این امر اقدام ورزد تا هم با توفیقات الهی همراه شود و هم در جوی پاک و مـعنوی بـتواند بـه طرح موضوعات بپردازد و دل نوجوان را به سوی پاکی و عفت سوق دهد.
ب)مراقب احوال خود باشد و بـا توکل به خدا و یاری جستن از او عمل کند؛زیرا در جریان این امر،امکان وسـوسه‌های شیطانی و نفسانی وجود دارد.
ج)بـا نـوجوان فاصله سنی نسبتا زیادی داشته باشد تا در این گفت‌وگو،امکان سنخیت و تشابه فکری بدان صورت که خود منجر به یک سلسله توهمات و تمایلات جنسی می‌شود،موجود نباشد.به همین خاطر تـعلیم مسائل جنسی به نوجوان،از سوی جوان یا نوجوان دیگری که یکی دو سال از او بزرگ‌تر است،به هیچ‌وجه جایز و صلاح نیست.
د)از مسائل جنسی در حد لازم آگاهی داشته و آموزش‌ها و یا دوره‌های خاصی در این رابطه دیـده بـاشد.
پاسخ‌هایی که مربیان(مشاوران)به سؤالات جنسی دانش‌آموزان می‌دهند،باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
-با حوصله و بدون شتابزدگی ادا شوند.
-درست باشند،آنچنان که آمیخته با خرافات و اوهام نباشند.
-ساده بـاشند،بـه گونه‌ای که با منطق و بیان کودک جور دربیایند و طفل بتواند آنها را بفهمد.
-بدآموزی نداشته باشند و کودک را گمراه نکنند و یا راهنمای بدی برای عمل بعدی او نباشند.
-با صراحت و رعایت ادب و فـضیلت و بـه شکل صحیح بیان شوند.
-قانع‌کننده باشند،به گونه‌ای که کودک خود را نیازمند به این نبیند که همین سؤال‌ها را از دیگران بپرسد.
-متناسب با سن و درک و جنس کودک باشند.مثلا در سنین بـالاتر مـی‌توان پاسـخ‌های مفصل‌تر و عمیق‌تر داد.
-با مسخرگی،شـوخی و هـرزگی هـمراه نباشند و به جای
ادب و اخلاق،وقاحت را ترویج نکنند.
-تحریک‌کننده نباشند و همواره با دلسوزی بیان شوند.
-در ارائهء پاسـخ‌ها،تـفاوت‌های فـردی بین دانش‌آموزان (کودکان)،در نظر گرفته شود.
-پاسخ‌ها بـاید هـمیشه جدی،کوتاه،بدون شک و تردید،و راست و درست باشند.
-ضمن این که اطلاعات متناسب با سن و درک دانش‌آموزان را در خود دارنـد،مـسائل اخـلاقی و ارزشی حاکم بر جامعه را نیز طرح کنند.
برگزاری جشن تـکلیف چه برای دخترها(در ۹ سالگی)و چه برای پسرها(در ۱۵ سالگی)می‌تواند سرآغاز خوبی برای تربیت جنسی باشد.استفاده از لباس سـفید تـوسط نـوجوان،هدیه دادن به او،آماده کردن جانماز مرتب و نو برای او و برگزاری جـشنی مـختصر همراه با معنویت،می‌تواند تأثیر به‌سزایی در روحیهء نوجوان داشته باشد.در کنار آن،می‌توان آموزش‌های لازم همچون آشـنایی بـا مـحارم،طریقهء غسل کردن و…را نیز به او آموخت.از اعمال خاصی که مرحوم سید بـن طـاووس بـرای جشن تکلیف در نظر گرفته بود،می‌توان به سجدهء شکر،کمک به نیازمندان،سلام بـر فـرشتگان،اسـتعاذه از شیطان،استمداد از آفریدگار جهان و توسل به امام زمان(عج)،اشاره کرد.در شکل بالا نـمایی کـلی از جشن تکلیف،شرایط،فلسفه و آثار آن آمده است:
نقش خانواده در تربیت جنسی انکارناپذیر اسـت.در واقـع آمـوزش مدرسه‌ای در این زمینه،مکمل آموزش‌های خانوادگی است.اما برخی خانواده‌ها مطرح کردن مسائل جـنسی را دور از شـرم و حیا می‌دانند و برخی دیگر هم اطلاع کافی و علمی دربارهء این مسائل ندارند.بـنابراین کـلمات مـناسبی برای بیان منظور خود پیدا نمی‌کنند.در نتیجه نوجوان را در محیطی رها می‌کنند که ممکن است دوسـتان نـاباب و شبکه‌های ارتباطی همچون سی‌دی‌ها و فیلم‌های مخرب او را به انحراف بکشانند،بنابراین پیشنهاد مـی‌شود بـرای ایـن که بهتر بتوانیم به نوجوانان و جوانان خود کمک کنیم،خانواده بینش و بصیرت خود را نسبت بـه ایـن مـسأله بالا ببرد و تعصبات شخصی و پوچ خود را کنار بگذارد. به این منظور مدرسه‌ها مـی‌توانند بـا برپایی کلاس‌های خاص، مثل کلاس‌های آموزش خانواده،آموزش‌های لازم را در این زمینه به والدین بدهند.ضمن این کـه صـدا و سیما هم در این مورد نقش ارزنده دارد.
برای این که والدین بتوانند فـرزندانی سـالم خصوصا از بعد جنسی تربیت کنند،لازم است مـراقب رفـتار خـود و فرزندان خود باشند. برخی مراقبت‌هایی که والدیـن بـاید از خود بکنند،عبارتند از:
-محل خواب و استراحت خود را از محل خواب فرزندان جدا کنند.
-بـدن خـود را در حضور آنان عریان نکنند.
-از مـزاح و مـطایبه در حضور فـرزندان،خـودداری کـنند.
-در نوازش‌ها،رعایت ادب و اخلاق را بکنند.
-در آرایش‌ها،سـادگی و مـتانت را در نظر داشته باشند.
-از تماشای فیلم‌های نامناسب بپرهیزند.
-روابط جنسی خود را دور از دید فـرزندان بـرقرار کنند.
والدین باید در مراقب از فرزندان خـود موارد زیر را مدنظر قـرار دهـند:
-به شستشو و نظافت بدن و مـحیط خـواب و زندگی آنها اهمیت بدهند.
-از پوشیدن لباس تنگ و چسبان یا لباسی شبیه به لبـاس جـنس مخالف خودداری کنند.
-هنگام خـتنه کـردن پسـران،مواظب بهداشت آنـ‌ها بـاشند.
-بازی‌ها،روابط و معاشرت‌های کـودکان بـا یکدیگر را زیر نظر داشته باشند.
به طور کلی والدین باید در سه بعد:هدایت جـنسی،تـعدیل غریزه و کنترل رفتارها،فعالیت داشته بـاشند و فـرزندان خود را در مـوارد یـاد شـده راهنمایی و هدایت کنند.
روشـ‌های تربیت جنسی نیز مانند تربیت دیگر امور است. بنابراین می‌توان روش‌های خاصی را که اسلام بـرای تـربیت به مفهوم کلی در نظر گرفته اسـت،بـه تـربیت جـنسی نـیز تعمیم داد. برخی از ایـن روشـ‌ها عبارتند از:عبادت که فرد برای فرار از فشار غرایز به عبادت‌هایی مثل روزه گرفتن و نماز خواندن رویـ مـی‌آورد.تـربیت عملی یا پیروی از سیرهء پیامبر(ص)و پیشوایان مـعصوم(ع)،پیـروی از عـقل،امـر بـه مـعروف و نهی از منکر، پاداش و تنبیه،پند و اندرز دادن،تربیت از طریق قصه و سرگذشت اقوام و ملل،مثل قصه‌های قرآنی(همچون قصه حضرت یوسف).
اما اگر آموزش جنسی را به دو روش کلی مستقیم و غیرمستقیم تـقسیم کنیم،روش غیرمستقیم بیشتر مناسب کودکانی است که زیر سن بلوغ هستند.در این روش می‌توان از زندگی حیوانات و تولید گل و گیاه استفاده کرد.ولی در روش مستقیم که بیشتر مناسب سنین بعد از بلوغ است،مـی‌توان مـتناسب با سن و فهم نوجوان،دستورات و مسائل جنسی را به طور مستقیم مطرح کرد،همان‌گونه که در رساله‌های عملی مراجع تقلید آمده است.
این که تربیت جنسی از چه طریقی و در چه کتاب و مـنبعی ارائه شـود،نظریات متفاوتی وجو دارد.در برخی از کشورها، درس خاصی(واحد خاصی)به تربیت جنسی اختصاص داده شده است،در برخی دیگر از کشورها،در دل سایر درس‌ها، همچون بیولوژی،آنـاتومی و بـهداشت،تربیت جنسی نیز صورت مـی‌گیرد.امـا در کشور ما توصیه می‌شود،توسط مراجع ذیصلاح محتوای مناسبی برای این نوع آموزش تهیه شود و در قالب جزوه‌هایی در اختیار دانش‌آموزان قرار بگیرد. علاوه بر آن در کـلاس‌های پرورشـی به وسیلهء مربیان،مـشاوران و حـتی با دعوت از صاحب‌نظران این مسائل به بحث و گفت‌وگو گذاشته شوند.
برای این امر تربیت جنسی فرزندان این مرزوبوم به درستی صورت بگیرد،باید بین عوامل عمدهء تربیتی،یعنی:خانواده، مـدرسه و جـامعه،هماهنگی برقرار باشد.در این خصوص،نقش جامعه نیز بسیار مهم است.چرا که زیان رعایت نکردن اصول اخلاقی در مسائل جنسی،تنها دامنگیر خود شخص نمی‌شود، بلکه مصائب زیادی متوجه جـامعه مـی‌کند.بنابراین مـنطقی است که جامعه هم در مقابله با اینگونه مسائل مسؤول باشد و تمام افراد آن این امر را وظیفهء جـدی خود بدانند.در این زمینه،نقش دولتمردان نیز بسیار مهم است.آنـان مـی‌توانند بـا اتخاذ تصمیمات جدی و تدوین قوانین مناسب،جلوی تهاجم فرهنگی را در این زمینه بگیرند و با آگاهی‌های لازم که از راه‌های گـوناگون، هـمچون صدا و سیما به مردم به خصوص جوانان می‌دهند،آنان را در برابر بیماری‌های جنسی و فـرهنگ مـنحط غـربی،واکسینه کنند.در واقع صدا و سیما و دیگر رسانه‌ها،نهادها و سازمان‌ها،بخشی از فعالیتهای تبلیغی و ارشادی خود را بـه نوجوانان اختصاص دهند و آنان را با دنیای شگفت‌انگیز و پررمز و راز نوجوانی آشنا سازند.
معرفی کـتاب‌های مفید و ارزنده دربارهء دوران نـوجوانی و بـلوغ،در کنار آموزش‌های یاد شده،می‌تواند جنبهء تکمیلی به خود بگیرد.منتها این مرحله باید با کمال احتیاط و دقت صورت بگیرد.زیرا امکان بدآموزی از طریق کتاب‌ها و مجلات گمراه‌کننده به مراتب وسیع‌تر و بـیش‌تر از سایر روش‌هاست. لذا به خانواده‌ها و اولیای تربیتی مدرسه‌ها توصیه می‌شود که قبل از معرفی هر کتابی و یا نوشته‌ای به نوجوانان و جوانان،از سلامت محتوای آن کاملا اطمینان حاصل کنند و اگر شک داشتند،با فردی واجـد صـلاحیت و صاحب‌نظر در این امر حساس و خطیر مشورت کنند.پس از آن دست به اقدام بزنند.
توصیه می‌شود هر سال،روز یا هفته‌ای برای آشنایی با مسائل و مشکلات نوجوانان دوران بلوغ اختصاص یابد و از صاحب‌نظران دعوت بـه عـمل آید،در مدرسه‌ها برای دانش‌آموزان سخنرانی کنند و رسانه‌های گروهی نیز در این روز یا هفته بر آگاهی‌های والدین در زمینهء ویژگی‌های دوران نوجوانی و بلوغ بیفزایند.
رشد معلم » آبان ۱۳۸۲ – شماره ۱۷۶
——————-
↩️ مقاله ها و خبرهای آموزشی فرهنگی
