نقش والدین و متولیان تعلیم و تربیت در یادگیری و سلامت و نشاط دانش‌آموزان
از فرزندان‌مان مثل گُل مراقبت کنیم 
یادگیری سواد ودرادامه علم و دانش و یافتن رازهای آفرینش، نعمتی است که همپای سلامت برای انسان ارزشمند است.رفتن به مدرسه و آغاز یادگیری، قدم گذاشتن در راه مرحله جدی زندگی انسان است. در این دوران تمایلات فردی و اجتماعی در سایه آموزش و پرورش رشد می‌کند و افراد را در مسیر زندگی آینده شان قرار می‌دهد. رفتن به مدرسه، زیباترین شکل گام نهادن در مسیر دانایی است. نوشتن سرمشق‌های اولیه و سپس حروف و درادامه، کلمه وجمله هیجانی وصف ناپذیر دارد و آن هنگام که نوآموزان قادر به خواندن و نوشتن ومحاسبه می‌شوند ومورد تشویق اطرافیان قرار می‌گیرند خودرا قهرمانی بزرگ تصور می‌کنند.
کلاس درس مکانی برای یادگیری اســت و دانش آموزان می‌توانند هیجان‌های فراوانی را در آن تجربه کنند. یافته‌ها نشان داده است که دانش‌آموزان، بسیاری از هیجان‌ها را در ضمن درس و در حال مطالعه و شــرکت در آزمون‌ها تجربه می‌کنند. که می‌توانند مثبت یا منفــی و از درجه شــدت متفاوتی برخوردار باشــند.
کارشناسان آموزشی می‌گویند موقعیت وشرایط محیط‌های آموزشی از جمله عواملی است که با انگیزش دانش آموزان ارتباط نزدیک دارد. معلم مهمترین نقش را در آموزشگاه ایفا می‌کند و چگونگی عملکرد دانش‌آموزان به رفتار معلمان‌شان بستگی دارد. برای معلمان انگیزش دانش‌آموزان به این سبب که هم در حکم هدف و هم به منزله وسیله پیشرفت‌های بعدی در سایر زمینه‌های تربیتی است اهمیت زیادی دارد. معلمان می‌توانند از منابع و راه‌هایی که انگیزش از طریق آنها افزایش می‌یابد استفاده کنند.
نقش تشویق در پیشرفت درسی دانش‌آموزان
کارشناسان مسایل آموزشی و تربیتی درباره رفتارهای معلمان با دانش آموزان‌شان، به نکات موثری اشاره دارند: معلم قبل از آغاز درس باید همه هدف‌های آموزشی، نوع رفتار و یا مهارت‌هایی را که از دانش آموزان می‌خواهد، از پیش دراختیارشان قرار دهد تا آنان پیش زمینه‌های مناسب داشته باشند.
استفاده از اظهاراتی مانند «خوب»، «عالی» و «مرحبا» پس از عملکرد درست دانش آموز در افزایش علاقه او بسیار مؤثر است، اما باید توجه داشت که مؤثرترین تشویق آن است که به رفتار و عملکرد درست دانش آموز وابسته باشد.علاوه بر اظهارات شفاهی، سایر تشویق‌ها و از جمله تشویق‌های کتبی در ورقه امتحانی و دفترچه تکالیف دانش آموزان، بر یادگیری آنان اثر مثبت دارد.
به گفته کارشناسان از آنجا که نتایج آزمون‌ها به صورت نمره‌هایی که به یادگیرندگان داده می‌شوند با پاداش‌های اجتماعی مانند تأیید معلم و والدین، ارتقاء به کلاس بالاتر، دریافت گواهی‌نامه‌های تحصیلی، امکان ورود به دانشگاه، کسب مشاغل و مواردی نظیرآن‌ها وابسته است. نمره‌های معلمان ارزش انگیزش زیادی دارد و بنابراین، معلم می‌تواند بااجرای امتحان‌های گوناگون و دادن نتایج حاصل به یادگیرندگان، سطح انگیزش و علاقه آنان را نسبت به یادگیری وکسب مهارت‌ها و اطلاعات تازه افزایش دهد.
ارائه مطالب درسی به صورت متوالی، از ساده به دشوار، موجب می‌شود که یادگیرندگان ابتدا در یادگیری مطالب ساده، به اندازه کافی موفقیت‌های به دست آورند. این کسب موفقیت‌های اولیه، انگیزش یادگیری را برای یادگیری های بیشتر افزایش می‌دهد و بر آمادگی او می‌افزاید.مشارکت دانش‌آموزان در فعالیتهای یادگیری یکی از عوامل مهم ایجاد علاقه و انگیزش است.
تشویق لفظی معلم مانند «احسنت، آفرین و بسیار خوب» از هر شیوه انگیزشی دیگر موثرتر است. تشویق‌های زبانی در شاگردان خردسال تاثیر بیشتری دارد. و از اینرو معلمان بایداز به کار بردن الفاظ درشت؛ برخورنده و رکیک خودداری کنند و به گفته سعدی زمزمه محبت ساز کنند و در کلاس‌های درس محیط‌های امن و رضا به وجود آورند.
ویژگی‌های کلاس مطلوب درس
بعضی از معلمان بی آنکه به یادگیری و درک مطلب از سوی شاگردان توجهی داشته باشند،
پی در پی درس می‌دهند و درباره درس‌های گذشته هیچ‌گونه سئوالی نمی‌پرسند. روان شناسان معتقدند که با این روش انگیزه‌های لازم در شاگردان پدید نمی‌آید، اما اگر معلم بتواند هر دو هفته یک بار از درس‌های داده شده امتحان بگیرد و نمره‌های آنها را به نحوی در آزمون‌های پایانی دخالت دهد، انگیزه شاگردان را برای پیشرفت تحصیلی بیشتر و دریافت نمره‌های بهتر را افزایش می‌دهد.
یکی دیگر از راه‌های ایجاد انگیزش، تحریک احساس کنجکاوی در شاگردان است. اگر معلم بتواند ضمن درس مسائل مربوطی را مطرح کند یا طرح‌هایی را ارائه دهد که نیاز به دانش و بینش داشته باشد، آن چنان که شاگردان را برای یافتن پاسخ به تلاش و کوشش فکری وا دارد بی شک آنان را به دانستن و آموختن بیشتر علاقه مند می‌سازد.
کلاس درس دل انگیز، کلاسی است که از نظر وسعت، آسایش و نور و تهویه خوب و متناسب باشد وبیشتر رغبت شاگردان را برای حضور مرتب در کلاس بر می‌انگیزد. به ویژه اگر از نظر روانی هم از شرایط لازم برخوردار باشد. معلم و سرپرستان مدرسه باید مراقب امنیت بدنی و روانی شاگردان باشند. بدین معنا که اجازه ندهند شاگردان زورگو و زیر دست آزار، امنیت روانی شاگردان ضعیف‌تر را به مخاطره اندازند. به علاوه، کلاس هر درس باید در حد امکان دارای تجهیزات مورد نیاز باشد. برای نمونه، در کلاس درس معلم جغرافیا افزون بر نقشه جهان نما، باید نقشه کشوری که درس آن داده می‌شود وجود داشته باشد.
همگونی مسابقه‌های درسی
برگزاری مسابقه‌های درسی نیز یکی دیگر از انگیزه‌های آموزشی به شمار می‌آید. وقتی معلم می‌خواهد بداند کدام یک از شاگردان او در درس معینی بهترین است، میان شاگردان مسابقه برقرار می‌کند. البته باید توجه داشت همان گونه که در وزنه برداری هموزن‌ها با هم مسابقه می‌دهند، در موضوع‌های علمی نیز نمی‌توان شاگردان کم هوش را با پر هوش به مسابقه وا داشت. مسابقه‌های ناهمگون نه فقط انگیزه یادگیری پدید نمی‌آورند، بلکه شاگردان کم استعداد را از درس و مدرسه سرخورده و ناامید می‌سازند.
روان شناسان معتقدند که اگر بنا باشد میان شاگردان مسابقه‌ای انجام شود باید شاگردان هم استعداد را به مسابقه وا داشت، ولی بهترین مسابقه آن است که هر شاگرد را با خودش مسابقه بدهند، یعنی بکوشند پیشرفت‌های درسی او هر هفته بهتر از هفته قبل باشد.
از سوی دیگر گروهی از شاگردان برای دریافت جایزه، به کار و پیشرفت‌های تحصیلی علاقه نشان می‌دهند. اگر به شاگردی که در کارش پیشرفت کرده است جایزه بدهیم، دیگر شاگردان را به‌طور غیر مستقیم به کارشان دلبسته کرده‌ایم شاگردان هر چه بیشتر به دریافت جایزه علاقه داشته باشند، کوشش زیادتری برای اصلاح و پیشرفت تحصیلی به خرج می‌دهند.
یکی از عواملی که موجب دلسردی و بی علاقگی به تحصیل می‌شود، تبعیضی است که معلم نسبت به شاگردان‌اش روا می‌دارد. معلم ورزیده و کاردان هرگز این احساس را در شاگردان خود به وجود نمی‌آورد که او فرزندان طبقه‌های اجتماعی بالاتر را برتر از فرزندان طبقه‌های پایین می‌داند، بلکه می‌کوشد نشان دهد که در کلاس‌های او فرزندان سرمایه داران، دولتمردان و دیگر اقشار جامعه یکسانند و فقط کسانی در نزد او گرامی ترند که وظیفه شناس ترند و مسئول ترند و در نتیجه از امتیاز و احترام بیشتری برخوردار می‌شوند.
حفظ سلامت دانش آموزان
ورود دانش آموزان به مدرسه و کسب علم و دانش نیازمند حفظ سلامت و شادابی آنان است و دانش آموزان باید با موارد بهداشتی و رعایت آن برای حفظ سلامت خود آشنا شوند.اصول بهداشتی شامل موارد متعددی است که ازجمله آنها می‌توان به صرف صبحانه کامل و مغذی، تغذیه سالم میان وعده در مدارس، پرهیز از مصرف تنقلات غیرسالم و غذاهای آماده، رعایت اصول بهداشت فردی در استفاده از آبخوری و سرویس‌های بهداشتی و خواب به موقع اشاره کرد.
دکتر احمد جنیدی، رئیس مرکز تحقیقات تکنولوژی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی ایران دراین باره می‌گوید: یکی از نکات مهمی که دانش آموزان باید رعایت کنند، خوردن صبحانه کامل و مغذی است که در حفظ سلامت و تندرستی دانش آموزان و نیز در یادگیری درس آنان، نقش مهمی دارد و والدین باید شرایط لازم برای صرف صبحانه فرزندان خود در منزل را فراهم کنند.
وی به خانواده‌ها توصیه می‌کند مواد غذایی مناسب و سالم را برای فرزندان خود تهیه کنند تا آنان در فاصله زمانی صبح تا ظهر، این بسته‌های غذایی را مصرف کنند، زیرا این مواد می‌تواند تامین کننده انرژی مورد نیاز دانش‌آموزان باشد و زمینه افزایش یادگیری آنان را فراهم کند.
دکتر جنیدی به دانش آموزان سفارش می‌کند از مصرف مواد غذایی پرچرب، بسیار شیرین و شور مانند پفک و چیپس بپرهیزند و از بسته‌های غذایی مانند نان و پنیر به همراه گردو، سبزی یا خرما استفاده کنند تا علاوه بر حفظ سلامت، انرژی مورد نیاز آنان در طول روز تامین شود.
وی همچنین بر آموزش بهداشت فردی به دانش آموزان تاکید می‌کند و می‌افزاید: آموزش اصول بهداشت فردی می‌تواند از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها و به ویژه بیماری‌های عفونی در دانش آموزان، پیشگیری کند.
ضرورت خواب کافی دانش‌آموزان
دکتر جنیدی بر لزوم خواب کافی دانش آموزان
تاکید می‌کند و خطاب به خانواده‌ها می‌گوید که شرایط خواب به موقع فرزندان خود را فراهم کنند، تا آنان آرامش روانی داشته و توانایی یادگیری بیشتری در کلاس درس را داشته باشند. بسیاری از دانش آموزان شب‌ها دیر می‌خوابندو در نتیجه صبح‌ها دیر از خواب برمی‌خیزند و بدون خوردن صبحانه به مدرسه می‌روند؛ این دانش آموزان آمادگی و هوشیاری لازم برای یادگیری دروس را نخواهند داشت.
وی ادامه می‌دهد: این گروه از دانش آموزان، در کلاس درس خسته و خواب آلود هستند و پس از مدتی از سپری شدن زمان کلاس‌ها به تدریج هوشیاری لازم را به دست می‌آورند و در نتیجه به طور طبیعی آموزش‌های ساعت اول را از دست می‌دهند.
دکتر جنیدی بر لزوم رعایت بهداشت آبخوری و سرویس‌های بهداشتی در مدارس نیز تاکید می‌کند و اظهار می‌دارد: هرچند آموزش و پرورش اقدامات خوبی در این زمینه انجام داده است و بازرسان بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی در این زمینه نظارت دارند، اما اگر نظافت فردی توسط دانش آموزان رعایت نشود، مشکلاتی برایشان به وجود می‌آید.دانش آموزان باید آموزش‌های لازم در زمینه بهداشت فردی را فراگیرند، که می‌تواند از طریق خانواده‌ها و مسئولان بهداشت مدارس به دانش آموزان ارائه شود تا آنان در مدارس دچار مشکلات بهداشتی نشوند.
وی همچنین بر لزوم ارائه مواد غذایی سالم و مقوی در بوفه‌های مدارس تأکید می‌کند و می‌افزاید: گاهی اوقات غذاهای نامناسب در این مکان‌ها عرضه می‌شود که می‌تواند سلامت
دانش آموزان را به خطر اندازد.برخی از مدارس اقدام به سرو غذا برای دانش آموزان می‌کنند که درصورت رعایت نشدن اصول بهداشتی می‌تواند زمینه شیوع برخی از بیماری‌های گوارشی در میان دانش آموزان را فراهم کند.
پیشگیری از بیماری‌های فصلی
دکتر جنیدی با اشاره به اینکه در فصل پاییز برخی بیماری‌ها مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا شیوع پیدا می‌کند، ادامه می‌دهد: رعایت اصول بهداشت فردی می‌تواند از ابتلا و سرایت اینگونه بیماری‌ها به میزان قابل توجهی پیشگیری کند.فردی که دچار این بیماری‌ها است، باید با رعایت اصول بهداشتی از انتقال آن به دیگران پیشگیری کند؛ به طور مثال در این مدت به مدرسه نرود یا از ماسک استفاده کند.
وی به کاهش دمای هوا در دوفصل تحصیلی دانش آموزان اشاره و به والدین توصیه می‌کند که برای دانش آموزان از لباس‌های مناسب در فصول پاییز و زمستان استفاده کنند تا دچار بیماری نشوند.
دکتر جنیدی با اشاره به اینکه شپش در کمین دانش آموزان بعضی از مدارس است، از والدین تقاضا می‌کند که بهداشت فردی دانش آموزان را جدی بگیرند و بر نظافت شخصی آنان نیز نظارت داشته باشند.
امنیت روانی دانش آموزان
سردارسعیدمنتظرالمهدی، معاون اجتماعی نیروی انتظامی درگفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید امنیت روانی نوعی رهایی از فشار و ترس و اضطراب و دلواپسی است که مغز و ذهن را مهیا ی کسب اطلاعات و پردازش دقیق داده‌ها می‌سازد.شواهد مطالعاتی ما نشان از آن دارد که معلمان و مربیان سهم شگرفی در ایجاد و تقویت این احساس خوشایند و دلپذیر و یا در کاهش و تقلیل آن دارند.
این احساس نه به آموزش و سخنرانی و توصیه‌های مستقیم، بلکه با اشاره‌ها، کنایه‌ها و تمثیل‌های تلویحی و غیر مستقیم شکل می‌گیرد و بسط و گسترش می‌یابد به همین سبب از همه معلمان و مربیان گرانمایه انتظار داریم در این خصوص سهم و نقش خود را آن گونه که بایسته است، ایفاء کنند.
معاون اجتماعی ناجا بابیان اینکه ” احساسِ امنیت ” نضج یافته در دوران تحصیلی، برای همیشه فرد را در برابر گزندهای روزگار مصون می‌سازد، اظهار می‌دارد: از آمارها و اطلاعات منتشره پیداست، شماری از کج روان و جامعه ستیزان،
دانش آموزان عزیز و دانشجویان گرامی را آماج‌های مناسبی برای تعمیم کنش‌های کج روانه خود می‌دانند و از هیچ کوششی برای فرو غلتاندن
این دو گروه آینده ساز و بالنده جامعه در دام آسیب‌ها و کج کارکردی‌های اجتماعی،
فرو گذار نمی‌کنند.به همین سبب از همه انتظار می‌رود که در راه پیشگیری از وقوع چنین رخ داد ناگواری قدم بگذارند و با بهره گیری از دانش و توان خود، مانع از اشاعه آسیب‌ها و کژکارکردی‌ها در میان دانـش آموزان و دانشجویان شوند.
واکسینه سازی‌های روانی
سردار منتظرالمهدی ادامه می‌دهد: تجربه‌های ما نشان می‌دهد که یکی از موثر‌ترین روش‌های پیشگیری از انواع آسیب‌های اجتماعی،
«واکسینه سازی‌های روانی»است. یعنی چنانچه افرادِ تحت تعلیم و تربیت خود را، از پیش، از عوارض و پیامدهای وخیم فرو شدن در باتلاق آسیب‌ها آگاه سازیم و به گونه‌ای موثر هیجان و ترس را در آنان بر انگیزیم، اغلب آنان در دام این آسیب‌ها گرفتار نمی‌شوند.
معاون اجتماعی ناجا تاکید می‌کند: روش موثر دیگر نیز «مهارت آموزی»، به ویژه مهارت‌آموزی‌های «جرات ورزی» و «تاب آوری» است. این ۲ مهارت‌آموزی‌ها به فراگیران کمک می‌کند تا هم درخواست‌های وسوسه گران خناس را رد کنند و هم در برابر فشارها و تنیدگی‌ها مقاومت ورزند.
سردار منتظرالمهدی می‌افزاید: در نیروی انتظامی آماده‌ایم تا در این خصوص با معلمان و مربیان گرانقدر همراه و همگام شویم و با اقدامات گوناگون از گرفتار شدن افراد جامعه در دام آسیب‌ها پیشگیری کنیم.در هر جامعه‌ای و نیز جامعه ما شماری از دانش آموزان به دلایل پرشمار در مراحل گوناگون تحصیل، تعدادی از بد رفتاری‌های ریز و درشت را تجربه می‌کنند که با مداخله به‌موقع و روانشناسانه و دلسوزانه و هماهنگ در این بدرفتاری‌ها، می‌توان بزودی آنها را از میان راند و تعادل رفتاری را به مرتکبین آن بدرفتاری‌ها باز گرداند.
به گفته معاون اجتماعی ناجا مداخله‌های نادرست و غیرکارشناسانه و تنبیه گرایانه و یا بی اعتنایی محض و اداره باری به هر جهت کلاس‌های درس و مدرسه می‌تواند زمینه ساز گرایش شماری از دانش آموزان به «رفتارهای بزهکارانه» و ناهنجاری‌های اجتماعی باشد، وی همچنین به همه مراکز آموزشی توصیه می‌کند مشاوره روان شناختی و ملاحظات کارشناسانه در رفتارهای دانش آموزان را همچون آموزش جدی بگیرند و از اثرات حیرت انگیز آن غفلت نورزند.
سردار منتظرالمهدی اظهار می‌دارد: ضروری است ترک تحصیل، اُفت تحصیلی ونا رسایی‌های یادگیری جدی تلقی شود. زیرا شواهد پلیسی و یافته‌های مطالعاتی، نشان از آن دارد که بسیاری از بزهکاران، کجروان و جامعه ستیزان کسانی هستند که تجربه‌های منفی و آزاردهنده تحصیلی دارند،آنان به سبب برخی از مشکلات تحصیلی انگ منفی خورده‌اند و از مدرسه طرد شده‌اند و به همین سبب، از همان دوران کودکی و نوجوانی پر از کینه و خصومت شده‌اند و در ذهن خود طرح و نقشه انتقام گیری را ریخته اند. بنابراین، افراد دارای مشکلات تحصیلی را نه فقط نباید طرد و تحقیر و سرزنش کرد، بلکه باید با ارائه «خدمات ویژه» به آنان یاری رساند.
فاطمه یارمحمدی روزنامه اطلاعات
—————————-
