دکتر محی الدین حیدرتبار
گـرد هـم آمـدن،شروع است با هم ماندن پیشرفت و همکاری موفقیت.
هنری فورد
هرگونه فعالیت«یادگیری واقعی»۱ را مـی‌توان با«یادگیری از طریق همیاری»۲تداعی کرد و همخوان دانست.یادگیری از طریق همیاری، دانش‌آموزان را بـرمی‌انگیزد،به صورت همیار بـا هـم کار کنند تا به هدف مشترکی دست یابند.
دانش‌آموزان در تلاش برای یادگیری باید همراه هم،مانند یک تیم مستقل عمل کنند و شعارشان این باشد که: «همه برای یکی،یکی برای هـمه.»
وقتی دانش‌آموزان به صورت همیار در قالب یک تیم کار می‌کنند،لذت و حال و هوای یک عمل واقعی را درمی‌یابند.آنان از طریق همیاری،کاربرد و بهره‌جویی از مهارت‌های اجتماعی، مهارت تفکر در سطح عالی،و مهارت‌های برقرای ارتباط را مـی‌آموزند.
یـادگیری از طریق همیاری چیست؟
کلاس‌های درس همیاری،اساس «کلاس من»را به«کلاس ما»تبدیل می‌کنند و یادگیری از طریق همیاری برای دانش‌آموزان فرصتی ایجاد می‌کند تا با یکدیگر در قالب گروه‌های کوچک، و گروه‌هایی متشکل از افرادی بـا تـوانایی‌هایی متفاوت کار کنند.نقش معلم از اشاعه‌دهنده و انتقال‌دهندهء اطلاعات به تسهیل‌کنندهء روند یادگیری تغییر می‌یابد.مسؤولیت یادگیری از دوش معلم برداشته و به دانش‌آموز محول می‌شود. افزون بر این،دانش‌آموزان با کار در گـروه‌های هـمیار،بیش از پیش با روند یادگیری درمی‌آمیزند.آنان نه فقط مسؤولند محتوا و مهارت ارائه شده را یاد بگیرند،بلکه در برابر یادگیری اعضای گروه خود هم مسؤولیت دارند.
بنا به نظر جـانسون و جـانسون۳ (۱۹۸۷)سـه نوع یادگیری عمده وجود دارد کـه در کـلاس درس شـکل می‌گیرند:
الف.یادگیری انفرادی:این نوع یادگیری،همان شکل سنتی یادگیری است.در این حالت،یادگیرنده به صورت مستقل دست به انـجام کـار یـا فعالیت درسی می‌زند.در یادگیری انفرادی،به ندرت،کـار یـک دانش‌آموز با کار دانش‌آموز دیگر پیوند می‌خورد.
ب.یادگیری رقابتی:در یادگیر رقابتی،دانش‌آموز می‌کوشد، زودتر از دانش‌آموزان دیگر به نتیجه بـرسد. مـوقعیت یـادگیری رقابتی،موقعیت«برنده -بازنده»است.
ج.یادگیری از طریق همیاری:
اینگونه یـادگیری دارای ساختاری است که دانش‌آموزان را برمی‌انگیزد به صورت گروهی کار کنند و یادگیریشان را از طریق یادگیری همشاگردی۴خود تقویت کنند.
جـانسون و جـانسون،هـمچنین پنج عنصر برای یادگیری از طریق همیاری شناسایی و به این شرح مـعرفی کـرده‌اند:
برقراری ارتباط چهره‌به‌چهره در گروه‌های ناهمگن۲۵ تا ۶ نفره:در جلسات این گروه‌های یادگیری، دانش‌آموزان به گونه‌ای آرایش دادهـ مـی‌شوند کـه بتوانند ارتباط چشمی مستقیمی برقرار کنند.
ارتباط درونی مثبت:«همه برای یـکی،یـکی بـرای همه.»یعنی دانش‌آموزان در گروه‌های یادگیری،برای تحقق هدفی مشترک کار می‌کنند و همه خود را در مـوفقیت گـروه سـهیم می‌دانند.
مسؤولیت فردی:گرچه دانش‌آموزان در گروه‌های یادگیری فعالیت می‌کنند، اما مسؤول یادگیری فراخود هـم هـستند. البته عملکرد انفرادی آنان را به عنوان عضوی از گروه می‌سنجند و گزارش می‌کنند.
مهارت در بـرقراری ارتـباط:
دانـش‌آموزان در تعامل با یکدیگر برای رسیدن به هدفی مشترک تلاش می‌کنند. آنان از مجموعه مهارت‌های اجـتماعی خـود بهره می‌گیرند تا کارکرد موفقیت‌آمیزی داشته باشند.
ارزشیابی و تأمل:به دانش‌آموزان فرصت داده مـی‌شود کـه بـه صورت مشترک درباره آنچه فراگرفته‌اند،بیندیشند،درباره نحوه یادگیریشان تأمل کنند و به ارزشیابی مهارت‌هایی کـه بـرای رسیدن به هدف به کار گرفته‌اند،بپردازند.
روش‌های یادگیری از طریق همیاری
تـاکنون روشـ‌های مـتفاوتی برای یادگیری از طریق همیاری پیشنهاد شده است.در ادامه،برخی روش‌های معمول در اجرای این نوع یـادگیری مـعرفی مـی‌شوند:
گروه‌های دانش‌آموزی تقسیم موفقیت (STAD) 6
این روش از جمله روش‌هایی است که از سوی دانشگاه جـان هـاپکینز معرفی شده است(اسلوین۷،۱۹۸۷).در روش حاضر،گروه‌های یادگیری چهار تا شش نفره،با توانایی‌های متفاوت از نـظر کـارآیی،تشکیل می‌شوند.در هر گروه یادگیری،یک دانش‌آموز پرپیشرفت، دو،سه یا چهار دانـش‌آموز مـتوسط و یک دانش‌آموز کم‌پیشرفت قرار داده می‌شوند. پس از گـروه‌بندی دانـش‌آموزان از سـوی معلم،نکته‌ها و مفاهیم اساسی درس و هدف‌های یادگیری مـورد انـتظار به اطلاع آنها می‌رسد.به دانش‌آموزان گفته می‌شود،به افرادی که مفاهیم عـرضه شـده را در گروه طرح کنند،نمره دادهـ مـی‌شود و یا دانـشی کـه گـروه دریافت می‌کند،بر پایهء نمره کـل گـروه تعیین می‌شود.
معلم در پایان کار مطالعه،از دانش‌آموزان آزمون انفرادی به عمل مـی‌آورد.از آنـ‌جا که روش “STAD” بر نمره استوار است،نـمرات اولیهء هر دانش‌آموز بـه صـورت انفرادی تعیین می‌شود(نمره‌ای کـه در آن روش بـرای هر دانش‌آموز در نظر گرفته می‌شود ۵ است). ارائه یک مثال،نحوهء نمره‌دهی در روش “STAD” را مشخص مـی‌سازد:
فـرض کنید درسی که معلم تـدریس مـی‌کند،مـطالعات اجتماعی است و نـمره‌دهی هـم بر پایهء نمرهء ۲۰ اسـت.اگـر نمرهء مطالعات اجتماعی علی‌زاده در آزمون‌های قبل به طور متوسط ۱۴ از ۲۰ باشد،نمرهء پایهء او ۹ خواهد بـود(۵-۱۴). و اگـر آزمون جدیدی از علی‌زاده گرفته شود و او از ۲۰ نـمره،۱۶ نـمره بگیرد،نـمرهء جـدید ۷ ۹-۱۶ خـواهد بود(نمرهء ارتقایافته نـمرهء جدید-نمرهء پایه).پس
علی‌زاده با نمرهء ۷ در نظام نمره‌گذاری گروه وارد می‌شود.اگر نمرهء میانگین ابو حـمزه ۱۷ بـاشد،نمرهء پایه او ۱۲ خواهد بود
(۵-۱۷).اگر او در آزمـون بـعدی نـمره ۱۹ بـگیرد،بـا نمرهء ۷ در گروه حـضور خـواهد داشت(۱۲-۱۹).در صورتی که علی‌زاده دانش‌آموزی کم‌پیشرفت و ابو حمزه دانش‌آموزی پرپیشرفت باشد، آنچه نمرات اکتسابی یا ارتـقا یـافته آنـ‌ها نشان می‌دهد،میزان کمک مساوی آن دو به نـمرهء گـروهی اسـت.
در هـر صـورت،روش “STAD” بـا تشویق یاد گیرندگان به دست‌یابی به سطوح بالاتر از آنچه آزمون‌های پیشین نشان می‌دهند،سبب می‌شود یادگیری دانش‌آموزان عادی و دانش‌آموزانی که ناتوانی‌های یادگیری دارند،ارتقا یابد.
روش “STAD” را مـی‌توان در تدریس موضوعات درسی گوناگونی نظیر:زبان و ادبیات فارسی،ریاضیات،مطالعات اجتماعی از پایه‌های دوم ابتدایی تا دانشگاه،به کار برد.روش حاضر برای تدریس درس‌هایی که زمینهء علمی محض دارند،مانند:کاربردهای ریـاضی، دسـتور زبان کاربردی و جغرافیا مناسب است.
گروه-بازی مسابقه (TGT) 8
این روش نخستین روش یادگیری از طریق همیاری است که از سوی دانشگاه جان هاپکینز پیشنهاد شده است (اسلوین،۱۹۸۷).روش “TGT” تا حدود زیادی شبیه به روش “STAD” اسـت.تـفاوت بارز TGT نسبت به STAD آن است که آزمون به جای پایان مطالعه، در همان ساعت درسی،در پایان هفته به اجرا در می‌آید.این آزمون غالبا به صـورت مـسابقه‌ای برگزار می‌شود.برای این کـار، بـازی‌هایی طراحی یا تعیین می‌شوند و دانش‌آموزانی که از نظر توانایی با هم قابل مقایسه به نظر می‌آیند،از طریق شرکت در بازی به رقابت می‌پردازند.در قالب این بـازی‌ها دانـش‌آموزان از یکدیگر سؤال می‌پرسند و امـکان دارد قـادر به پاسخگویی سؤال‌ها باشند یا نباشند.اگر دانش‌آموزی از یک گروه نتواند به سؤالی پاسخ دهد، دانش‌آموز دیگری می‌کوشد پاسخ آن را بگوید.
برای آن که مسابقه بین گروهی عادلانه برگزار شود،اعضای گـروه‌ها بـه تناوب تغییر می‌یابند.نمره‌هایی که هریک از اعضای گروه برای گروه خود به دست می‌آورد،بدون توجه به میزان تلاشی که در مسابقه انجام داده است،محاسبه می‌شود.یعنی،به دانش‌آموز کم‌پیشرفتی کـه بـا همتای خـود به رقابت می‌پردازد و دانش‌آموز پرپیشرفتی که همین کار را می‌کند،شانس یکسانی برای کسب موفقیت داده می‌شود.در روش “TGT” هم مـانند روش “STAD” ،گروه‌هایی که نمرهء بیشتری کسب کرده‌اند،پاداش دریافت می‌کنند.روش “TGT” نیز بـرای تـدریس درسـ‌هایی که زمینه علمی دارند، نظیر:ریاضیات،جغرافیا و علوم تجربی مطلوب است.
باهم‌آموزی۹
در این روش،از دانش‌آموزان خواسته می‌شود،بـا هـمکاری در گروه، دست به تولید محصولی مشترک بزنند؛ برای مثال:مدلی از یک ماشین بـسازند یـا روزنـامه‌ای دیواری بنویسند و یا پوستری برای یادگیری اعضای بدن انسان درست کنند.اعضای گروه با یـاری همدیگر تولید خود را آماده می‌کنند و آن را به داوری می‌گذارند.داور و ارزشیابی کنندهء محصول تـولید شده،معلم است.او مـحصولی را کـه تولید شده است،از نظر کیفیت ارزشیابی می‌کند.در این روش کوشش‌های انفرادی یادگیرندگان را نمی‌سنجند،بلکه کارگروه‌ها ارزشیابی می‌شود.
یادگیری انفرادی مبتنی بر کمک گروه ۱۰(ILBTA)
در روش “ILBTA” یا آموزش مبتنی بر یاری گروه۱۱ (TAT) ،گروه‌ها،از دانـش‌آموزانی که توانایی‌های متفاوتی دارند،تشکیل می‌شوند و معمولا تعداد اعضای هر گروه چهار نفر است.گروهی که پس از پایان کار یا مطالعه،عملکرد مطلوبی داشته باشد،پاداش می‌گیرد.در روش حاضر،برخلاف سایر روش‌ها، یـادگیری از طـریق همیاری با یادگیری انفرادی تلفیق می‌شود.این روش،به طور خاص برای آموزش ریاضیات پایه‌های سوم ابتدایی تا اول راهنمایی تحصیلی طراحی شده است.در روش “ILBTA” ،دانش‌آموزان براساس نتیجهء آزمونی که از آنان بـه عـمل می‌آید، رتبه‌بندی می‌شوند،و از این رتبه‌بندی، برای مشخص کردن جای یادگیرندگان استفاده می‌شود.پس از جابه‌جایی،هر یادگیرنده با توجه به سرعتی که در یادگیری دارد،به فراگیری محتوای درس می‌پردازد. به دیگر سخن،اعـضای گـروه،هریک به مطالعه و یادگیری موضوع‌های مختلف می‌پردازند.
کنترل کار یادگیری اعضا،با استفاده از برگهء پاسخنامه انجام می‌گیرد و در صورت وجود مشکل،برای حل آن اقدام می‌شود.آزمونی که از یادگیری هر مـبحث بـه عـمل می‌آید،به صورت انفرادی اسـت و پاسـخنامهء اعـضای هر گروه به وسیلهء سرگروه تصحیح می‌شود.معلم هر هفته،براساس تعداد مباحث مطالعه شده از سوی دانش‌آموزان هر گروه و نمره‌های اکـتسابی در آزمـون‌های بـرگزار شده و امتیازات مربوط به انجام تکالیف منزل، بـه گـروه‌هایی که کارایی بیشتری داشته‌اند،پاداش می‌دهد.
چون دانش‌آموزان مسؤولیت کنترل فعالیتهای یکدیگر و هدایت فرایند پیشرفت یادگیری را بر عهده دارند،مـعلم مـی‌تواند بـیش‌تر وقت کلاس را به ارائه درس از سوی گروه‌های کوچک دانش‌آموزی تخصیص دهـد.برای مثال، دانش‌آموزانی را که روی مبحث کسرهای متعارفی کار می‌کنند،گرد می‌آورد و پس از ارائه درس،به تیم‌های خودشان بازمی‌گرداند.
روش جورچین۱۲
در روش جـورچین،دانـش‌آموزان بـه گروه‌های شش نفری تقسیم می‌شوند. سپس به هر عضو گروه،مـقدار مـعینی از متن درس داده می‌شود.اعضای گروه به صورت انفرادی متن دریافتی را مطالعه می‌کنند.سپس اعضایی که متن درسـی یـکسانی داشـته‌اند،گرد هم می‌آیند و یک گروه تخصصی تشکیل می‌دهند.در گروه تخصصی،اعضای گـروه راهـکارهای گـوناگون تدریس متن را بررسی می‌کنند و پس از یافتن راهکارهای اثربخش به گروه اصلی خود بازمی‌گردند.در گروه اصـلی، هـر عـضو گروه یافته‌هایش را به سایر اعضا ارائه می‌دهد و اعضا به اظهارات هم‌گروهی خود به دقت گـوش مـی‌دهند و برای دریافت اطلاعات می‌کوشند.در پایان کار،اعضا با توافق همدیگر از موضوعات مطالعه شـده نـتیجه‌گیری مـی‌کنند.
در سال ۱۹۸۶،اسلوین،طرح اصلاح شدهء روش جورچین را معرفی کرد و آن را در برنامهء آموزش دانش‌آموزان قرار داد.در روش اصـلاح شـدهء جورچین نیز دانش‌آموزان همانند روش‌های “STAD” و “TGT” ،به گروه‌های چهار تا شش نفره تقسیم مـی‌شوند.در ایـن روشـ،متن درس به قسمت‌های مختلف تقسیم نمی‌شود؛ بلکه یک متن مشترک،مانند فصلی از کتاب عـلوم تـجربی یا مطالعات اجتماعی به دانش‌آموزان داده می‌شود و از آنان خواسته می‌شود،دربارهء یکی از مـفاهیم یـا نـکات عمدهء متن،مطالعهء بیشتری انجام دهند.سپس،دانش‌آموزانی که روی مفهومی مشترک کار کرده‌اند،گـرد هـم مـی‌آیند و به بررسی آن مفهوم از زوایای گوناگون می‌پردازند.سرانجام،برای آموزش آموخته‌های خود بـه سـایر اعضای گروه،به گروه اصلی خود بازمی‌گردند. در پایان کار،هریک از دانش‌آموزان به صورت فردی سنجیده مـی‌شود.نـمره‌های آزمون‌ها،بر طبق روش “STAD” محاسبه می‌شود.گروهی که نمره‌اش به حد نصاب بـرسد،پاداش دریـافت می‌کند.
روش حاضر،بیشتر برای تدریس مـوضوعاتی در زمـینهء مـطالعات اجتماعی و نظایر آن به کار می‌آید.
پژوهش گـروهی۱۳ (GR)
روش پژوهـش گروهی را نخستین بار شلومو۱۴و پل شاران۱۵معرفی کرده‌اند. این روش را می‌توان،روشی برای مدیریت کـلاس درس در نـظر گرفت.بنابراین روش دانش‌آموزان در گـروه‌های کـوچک،با اسـتفاده از روشـ‌های پژوهـش مشارکتی، و بحث‌های گروهی به فعالیت مـی‌پردازند.
در روش پژوهـش گروهی، دانش‌آموزان به گروه‌های دو تا شش نفره تقسیم می‌شوند و هر گروه مـوظف اسـت، موضوعی را برای پژوهش انتخاب کند. پسـ از انتخاب موضوع پژوهش،اعـضای گـروه،هرکدام بخشی از پژوهش را بر عـهده مـی‌گیرند و در پایان کار پژوهش،گروه‌ها یافته‌هایشان را به دانش‌آموزان کلاس عرضه می‌کنند.
زیرنویس
(۱). Authentic Learning
(۲). Cooperative Learning
(۳). Jonson,D.W.and Jonson,R.T.
(۴). Peer,s Learning
(۵).گروه نـاهمگن،گـروهی است که در آن دانش‌آموزانی با تـوانایی‌های مـتفاوت حـضور دارند.
(۶). Student Teams-Achievement Division
(۷). Slavin
(۸). Team-Game-Tournament
(۹). Learning Together
(۱۰). Assistance Individually Learning-based Team
(۱۱). Team Assisted Instruction
(۱۲). Jigsaw
(۱۳). Group Research
(۱۴). Shlomo
(۱۵). Paulsharan
رشد معلم » آبان ۱۳۸۲ – شماره ۱۷۶
————————-
↩️ کانال مقاله ها 👇
