بـررسی عوامل مؤثر در شادابی مدارس
دکتر سید ابراهیم جعفری*/دکـتر سید علی سیادت /نرگس بهادران
برگزیده از متن پژوهش
مقدمه
افزایش اضطراب،افسردگی،نداشتن اعتماد به نفس،احساس ناامیدی نسبت به آینده،فرار از مدرسه یا خانه،خودکشی و عوامل ایـجادکننده رقـابت‌های ناسالم که در سطح جامعه، خاصه آموزش و پرورش خودنمایی می‌کند،ضرورت این پژوهش را آشکار می‌کند.مدارس به عنوان مهمترین جایگاه حضور نسل‌های آینده،باید محیطی سالم و پویا باشد.یکی از موضوعات مـهم کـه امـروزه بحث‌های بسیاری دربارهء آن بیان شـده اسـت،مـوضوع شاداب‌سازی مدارس است(باس۱،۲۰۰۰).شادی به درجه و میزانی از احساس اطلاق می‌شود که شخص دربارهء مطلوبیت کیفیت کل زندگی خود قضاوت مـی‌کند.بـه عـبارت دیگر،شادی به این معناست که فرد بـه چـه میزان زندگی خود را دوست دارد(وینهوون۲،۱۹۸۴).ایجاد محیطی شاد و پرنشاط به امر یادگیری دانش‌آموزان کمک بسیاری خواهد رساند.بنابراین،هـرچقدر در شـاداب‌سازی مـدارس تلاش شود،احساس ارزشمند بودن و مثبت بودن را در دانش‌آموزان می‌توان پرورش داد.
‘‘نـشاط و شادابی فراگیران در گرو مدارس جذاب،مطلوب و شاداب است.این در حالی است که در حال حاضر اکثر دانش‌آموزان محیط فـیزیکی و فـضای اجـتماعی مدارس را ملال آور،کسالت‌بار و بدون تحرک،پویایی،شادی و شادمانی و در برخی موارد خـفقان‌آور مـی‌دانند”(آل یاسین،۱۳۸۰،ص ۷).تحقیقات نشان می‌دهد،شادی صرف نظر از چگونگی کسب آن می‌تواند سلامتی جسمانی را بهبود بخشد.افرادی کـه شـاد هـستند احساس امنیت بیشتری می‌کنند آسان‌تر تصمیم می‌گیرند،بیشتر روحیه مشارکتی دارند و نـسبت بـه کـسانی که با آنها زندگی می‌کنند،بیشتر احساس رضایت می‌کنند(مایرز۳،۲۰۰۲).
لیوبومیرسکی۴(۲۰۰۱،ص ۷۶)،به نقش عـامل فـردی در شـادابی افراد اشاره می‌کند.او معتقد است:‘‘باید نگرش مثبت را در افراد پرورش داد.به خصوص در سطح مـدارس زیـرا، اگر دانش‌آموزان با نگرش‌های مثبت پرورش یابند،می‌توانند بسیاری از مشکلات آینده را که (۱). Buss,D.
ممکن اسـت بـر آنـها تأثیر منفی بگذارد،به راحتی حل کنند».ریان و دسی۱(۲۰۰۰)نظریه‌ای طرح کردند.این نـظریه،بـه ارزیابی ذهن و احساس شخص در طی زندگی او برمی‌گردد.در واقع،این ارزیابی شخص از زندگی خـود اسـت،کـه به شاد بودن او کمک می‌کند.
همبستگی قوی بین شادی و برون‌گرایی وجود دارد(هیلز و آرگایل۲،۲۰۰۱).مطالعات بـاس(۲۰۰۰)نـشان می‌دهد،در شاداب‌سازی مدارس عوامل فراوانی می‌تواند مؤثر باشد،از جمله می‌توان به مـدیر شـاداب،مـعلم شاداب و پرنشاط،مدرسه‌ای با کالبدی نشاطآور، کلاس‌های سالم و تمیز و با فضایی مناسب برای یادگیری و بـرگزاری مـراسم‌های شـادی‌بخش اشاره کرد.بیرد۳و همکاران(۲۰۰۰)دربارهء چهار عامل شادمانی و رابطه آن با تـعهد دیـنی بررسی کردند.آنها دریافتند که تعهد دینی،پیش‌بینی‌کننده شادمانی است.راه رسیدن به شادمانی و خوشبختی در پرتو تـوجه بـه ارزش‌ها و هدف‌های معنوی،نیازهای بنیادی،معنی‌دار بودن و هدفمندی زندگی،عشق و علایق الهـی و دیـنی است(رایس۴،۲۰۰۱،ریان و دسی، ۲۰۰۰).لی‌کن۵(۱۹۹۹)معتقد اسـت کـه،۵۰ تـا ۴۰ درصد اختلاف در سطح شادی،با عوامل ژنـتیکی مـرتبط است.
مطالعات مختلف نشان می‌دهند که،ابعاد شخصیتی افراد بر شادی آنها تـأثیر بـسیاری دارد. گری۶(۱۹۸۲)معتقد است که بـرون‌گرایان بـه خاطر سـاختمان مـغز خـود نسبت به پاداش بیشتر پاسخ می‌دهند.بـنابراین،شـادتر هستند و روان‌نژندان نسبت به تنبیه بیشتر پاسخ می‌دهند. بنابراین،شادی کمتری دارنـد.
یـکی از عوامل دیگر مؤثر در شادی،عامل اجـتماعی است.زندگی ما سـراسر روابـط است و روابط،بازتاب خود مـا هـستند.در واقع آنچه به سوی خود می‌کشانیم،همواره نشان‌دهندهء ویژگی‌های ما یا باورهایی اسـت کـه دربارهء روابط داریم(هی،۱۳۸۰).لیـ‌کن(۱۹۹۹ ص ۲۰)، در زمـینهء عـوامل شاداب‌سازی مدارس،بـه نـقش عوامل اجتماعی-فرهنگی اشـاره مـی‌کند و معتقد است:‘‘تقویت عوامل اجتماعی-فرهنگی در مدارس از قبیل برگزاری کلاس‌های (۱). Ryan,R.M. Deci,E.L.
موزیک،برگزاری جشن‌ها هـمراه بـا شادی و سرور و آموزش والدین برای شـاداب‌سازی مـحیط منزل،مـی‌تواند در شـاداب‌سازی مـدارس و فراهم کردن محیطی سـالم به منظور یادگیری هرچه بهتر دانش‌آموزان مؤثر است”(ص ۲۰).
در تحقیقی که پوتنام و همکاران با همکاری دانـشگاه هـاروارد و مرکز بشردوستی دانشگاه ایندیانا انجام دادنـد،مـحققان دریـافتند کـه افـرادی که از نظر اجـتماعی مـهارت بیشتری دارند و بهتر می‌توانند با مردم رابطه برقرار کنند نسبت به افرادی که از نظر مالی غـنی‌تر،امـا روابـط اجتماعی مطلوب ندارند،شادتر هستند(هوپکه۱،۲۰۰۱).
رز۲،(۲۰۰۰)مـعتقد اسـت سـرمایه اجـتماعی بـیش از سـرمایه انسانی(میزان تحصیلات، درآمد،موقعیت اجتماعی فرد و…)در میزان شادابی افراد جامعه مؤثر است.دوستان نزدیک منبع خاصی از شادمانی هستند.بری و هانسن۳(۱۹۹۶)از ۱۰۵ دانشجو خواستند که فعالیتهای اجتماعی روزانـه خود را در طی یک هفته یادداشت کنند.آنهایی که مقیاس‌های بالایی در عاطفه مثبت داشتند،فراوانی رویارویی‌های اجتماعی آنها بیشتر بود و زمان بیشتری را صرف تعاملات اجتماعی می‌کردند و بیشتر در فعالیتهای لذّت‌بخش و تفریحی شـرکت داشـتند تا این‌که مشغول به کار شوند.«لو»و آرگایل۴(۱۹۹۱)در پژوهشی با عنوان شادی و مشارکت این فرضیه را آزمودند که مشارکت یکی از عوامل شادی‌آفرین است.نتایج به دست آمده نشان داد که دانش‌آموزانی کـه از فـعالیت‌های گروهی لذت برده‌اند،شادی بیشتری از خود نشان می‌دهند،ولی دانش‌آموزانی که در فعالیتهای گروهی کمتر شرکت داشته‌اند،در پژوهش میزان شادی کمتری از خود نشان می‌دهند..آرگایل و لو(۱۹۹۰)نـیز،طـی مطالعاتی نشان دادند که،شـادی بـرون‌گرایان تا اندازه‌ای از لذّت تعامل اجتماعی با دوستان ناشی است.
راس و میروسکی۵(۱۹۸۹)،دریافتند که حمایت اجتماعی منجر به کاهش افسردگی می‌شود.فیلیپس۶(۱۹۶۷)تحقیقی را تحت عنوان مشارکت اجـتماعی و شـادی انجام داد.نتیجه این پژوهـش نـشان داد که،مشارکت اجتماعی موجب افزایش سطح شادی و سایر عواطف مثبت می‌شود.
در زمینه عواملی که در شادابی مدارس نقش دارند باید به عوامل فیزیکی نیز اشاره کرد. الن کلی۱(۲۰۰۴)،در مقاله‌ای تحت عنوان‘‘رنگ و نـور بـه مدرسه راه می‌یابند”می‌نویسد: تحقیقات نشان می‌دهد که،نور طبیعی و مناظری که از پنجره دیده می‌شوند،بر یادگیری دانش‌آموزان اثر مثبت می‌گذارد و به این امر باید توجه شود.تامسون۲(۲۰۰۳)،در مقالهء خود با عـنوان‘‘رنگ در آمـوزش و پرورش”طرح کـرده است که اثرات جسمانی و روانی رنگ‌ها و تناسب آنها در مجموعه‌های آموزشی مهم هستند و باید به آنها توجه شـود.
ریتنرو رابین۳(۲۰۰۲)طی مطالعاتی در رابطه با اثر رنگ و نور در یادگیری دریـافتند،رنـگ و نـور به صورت جالب توجهی بر نحوه یادگیری؛نگهداری و حفظ اطلاعات دانش‌آموزان تأثیر دارد.برنامه‌ریزی برای بهبود وضعیت فـیزیکی مـدرسه و کلاس‌ها به نحوی که دانش‌آموزان را بانشاط و سرزنده نگه‌دارند تقریبا به اندازه برنامه‌ریزی بـر فـرآیند یـاددهی- یادگیری دانش‌آموزان حائز اهمیت است.اهمیت این امر از آنجا ناشی می‌شود که،نبود شادی و وجـود امور تکراری و خسته‌کننده در مدرسه،حواس‌پرتی و تمرکز نداشتن دانش‌آموزان را موجب می‌شود.(سیم‌پلیکو۴،۲۰۰۱).
از دیگر عـوامل مؤثر در شادابی مدارس مـدیر و سـبک مدیریت است.در این ارتباط فوت مطالعه‌ای جالب در شش دبیرستان دولتی و خصوصی انجام داد.او شش مدرسه را انتخاب کرد که افراد عامی به عنوان‘‘مدرسه خوب”معرفی کرده بودند.وجه اشتراک همه این مدارس مدیرانی بـودند که دید مثبت داشتند،مسئولان آموزش به دانش‌آموزان توجه داشتند، معلمان و دانش‌آموزان با یکدیگر ارتباط داشتند،نسبت به پیشرفت‌های مدرسه احساس غرور وجود داشت،مدیران به معلمان احترام می‌گذاشتند،حس وحـدت و تـمایل به پیشرفت دیده می‌شد(اولیوا،۱۳۷۹).راترینک۵(۲۰۰۲)طی تحقیقی در ارتباط با بررسی این موضوع که ‘‘چرا بعضی دانش‌آموزان موفق هستند؟”به این نتیجه دست یافت که،عامل اصلی موفقیت، شادمانی بوده است.پریـش و پریـش و بت۱(۲۰۰۰)،یک مطالعه تطبیقی آموزشی تحت عنوان‘‘ شادمانی در مدرسه و موفقیت در مدرسه”انجام داده‌اند.در نتیجه این تحقیق مشاهده شد که در سطوح مختلف دانش‌آموزانی که خود یا معلمان آنها به شاد بـودن آنـها در محیط مدرسه اذعان داشته‌اند،آنهایی هستند که نسبت به معلمان و هم‌کلاسی‌های خود رفتار محترمانه داشته و به بهترین وجه وظایف خود را انجام داده و روحیه همکاری دارند.
در پژوهشی که فلان۲(۱۹۹۸)،با عـنوان مـطالعه رابـطه بین نظر دانش‌آموزان و معلمان نـسبت بـه جـو سازمانی مدرسه،انجام داد.نتایج این پژوهش نشان داد،در مدارسی که معلمان در امور مدرسه مشارکت بیشتری دارند،دانش‌آموزان دیدگاه و تصور بهتری نسبت بـه مـدرسه و هـمچنین این عشق به یادگیری و شادی بیشتری دارند.
تـحقیق دیـگری که عابدی،احمدی و نصوحی(۱۳۸۳)در زمینه رابطهء بین میزان شادمانی و عوامل آموزشگاهی دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان مبارکه انجام دادند.نتایج پژوهـش نـشان داد کـه بین میزان شادمانی دانش‌آموزان با کیفیت روابط آنها با مـدیر مدرسه،دبیران،دبیر ورزش و مشاور مدرسه همبستگی معنادار وجود دارد.همچنین بین میزان شادمانی دانش‌آموزان و سبک‌های رهبری حمایتی،موفقیت‌مدار و مـشارکتی هـمسبتگی مـعنادار است،ولی با سبک رهبری آمرانه معنادار نیست.دریکوندی(۱۳۸۱)،طی پژوهشی عـوامل مـؤثر بر نشاط دانش‌آموزان مدارس راهنمایی پسرانه شهر اصفهان را از نظر مدیران و مربیان پرورشی بررسی کرد.نتایج مـطالعه نـشان داد مـدیران و مربیان پرورشی عوامل ششگانهء بررسی‌شده(روان شناختی،فیزیکی،اجتماعی،آموزشی،اقتصادی و سـازمانی)را در ایـجاد نـشاط در دانش‌آموزان مؤثر می‌دانند.
منبع: اندیشه های نوین تربیتی » بهار و تابستان ۱۳۸۷ – شماره ۱۴
___________
↩️ کانال مقاله ها 👇
