امید سلیمی بنی :گزارش کمیسیون اصل ۹۰ در مجلس، بیش از ۱۰۰ تخلف درباره واگذاری زمین به موسسان مدارس غیر انتفاعی را مطرح کرد. قرائت این گزارش در صحن علنی که بازتاب زیادی در جامعه داشت، بار دیگر موضوع مدارس غیر انتفاعی را بر سر زبانها انداخت. این گزارش در زمانی قرائت شد که بسیاری از خانواده ها، خود را آماده می کنند تا پیش از آغاز سال تحصیلی جدید، تکلیفشان را با محل تحصیل فرزندان خود مشخص کنند. هر چند بعید به نظر می رسد همزمانی قرائت گزارش کمیسیون اصل ۹۰ با زمان ثبت نام چندان تصادفی باشد، با این حال، به نظر می رسد مشکلات بسیاری در مدارش غیر انتفاعی وجود دارد که تخلف در واگذاری زمین به برخی موسسان این مدارس، تنها گوشه ای از مصایب این موسسات قلمداد می شود. زیرا به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، مشکل اصلی این مدارس، سوای دریافت شهریه های کلان، کیفیت پایین آموزش و پرورش است. به بیان دیگر، پولی که خانواده ها به ازای شهریه فرزندان خود در مدارس غیر انتفاعی می دهند، گویی هزینه چشم و همچشمی است، نه هزینه واقعی کیفیت آموزش آنها.
اینجا برخلاف مدارس دولتی، دیگر از صف گرفتن پدر و مادرها خبری نیست. از لباسهایی که مراجعان پوشیده اند و ریموت کنترلهایی که در میان انگشتان می چرخانند، معلوم است که از خانواده های ثروتمند جامعه هستند. همان سرمایه داران قدیم، مرفهان بی درد دیروز و احتمالا دهکهای بالای اقتصادی امروز.
اینجا در یکی از دبیرستانهای غیر انتفاعی در شمال شهر تهران، حیاط پر درخت را که پشت سر می گذاری، در اتاق انتظار ساختمان آموزشی، می توان چای و بسکویت را مزه کرد تا نوبت به ثبت نام برسد. شهریه هایی که مطالبه می شود، بستگی به انتخاب دانش آموزان و اولیای او دارد. حضور در کلاسهای زبانهای خارجه، انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی و … انواع کلاسهای کامپیوتر، اعم از سخت افزار و نرم افزار، کلاسهای ورزشی، تورها علمی مختلف و سایر گزینه ها، باعث می شود تا گاهی مبلغ شهریه یک دانش آموز برای تحصیل در یک سال تحصیلی دبیرستان “ن.ت” تا نزدیک ۶ میلیون تومان هم برسد، یعنی نزدیک به ماهی ۷۰۰ هزار تومان.
والدینی که بچه های خود را ثبت نام کرده اند، فارغ از شهریه ای که برابر با درآمد ماهانه دو کارگر پرداخته اند، از عملکرد این مدرسه راضی هستند. یکی از خانمهایی که فرزند خود را ثبت نام کرده است می گوید: “بچه ها مجبورند نزدیک به نیمی از زمان بیدار ماندن خود را در مدرسه و در میان دوستانشان باشند، برای همین علاوه بر آموزش با کیفیتی که باید دریافت کنند، محیط مدرسه و سایر همکلاسی ها هم در رفتار آنها بسیار موثر است. برای همین، ما این مدرسه را انتخاب کردیم تا خیالمان راحت باشد که فرزندمان در محیط آموزشی آسیب نمی بیند.”شاید سخن این مادر درست به نظر برسد، ولی باید دید آیا از نگاه کارشناسان، کیفیت آموزش و پرورش در مدارس غیر انتفاعی با سایر مدارس دولتی، تفاوت معنی داری دارد؟
ترجیح با دولتی هاست
دکتر حمید فرزادی که در یکی از انستیتوهای روان پزشکی شاغل است، در این باره می گوید:” به شخصه برای تحصیل فرزندم، مدارس دولتی را ترجیح می دهد، این موضوع دلایل زیادی دارد که اصلی ترین آن حضور فرزندم در بافت واقعی جامعه است.”
اشاره وی که مشاوره روانشناسی مدرسه ای است که فرزندش در آن تحصیل می کند، به موضوعی است که سالهاست بر سر آن گفتگو می شود. به بیان برخی از کارشناسان حوزه آموزش، تحصیل در مدارس غیر انتفاعی، گونه ای تربیت گلخانه ای است. در این شکل از تربیت، فرزندان، در فضایی سترون و به دور از واقعیتهای کنونی جامعه، رشد می کنند و در صورتی که با واقعیات جامعه رودر رو شوند، حالت از خود باختگی و جا زدن در مقابل مشکلات، گریبان آنها را می گیرد.اما به هر حال نباید باز هم از محیط و فضای یک دست تر و مطمئن تر این مدارس را نادیده گرفت .
به خاطر چند تومان بیشتر
با وجودی که گفته می شود سازمان بازرگانی برخی استانها، وظیفه نظارت بر میزان اخذ شهریه مدارس غیر انتفاعی را بر عهده گرفته اند، عملا دیده می شود نظارت چندانی بر کف و سقف شهریه های اخذ شده، وجود ندارد. زیرا فراوان دیده شده است در برخی دبستانهای غیر انتفاعی شهریه دریافتی تا نزدیک به ۵ میلیون تومان نیز افزایش پیدا کرده، این در حالی است که مسئولان آموزش و پرورش می گویند هیچ مرکز غیر انتفاعی حق دریافت شهریه ای بیش از میزان مصوب را ندارد. با این وجود اخباری مبنی بر دریافت گاه و بیگاه شهریه های گران و خارج از حدود مصوب در مناطق مختلف به گوش می رسد. هر چند به دلیل نظارت آموزش و پرورش، برخی از این مدارس، منحل می شوند، ولی این چنین می نماید در صورتی که شاکی خصوصی از شهریه های نجومی مدارس غیر انتفاعی به مراجع صاحب صلاحیت عارض نشود، گرفتن شهریه ها همچنان ادامه دارد. در همین راستا معاون توسعه و برنامه‌ریزی دفتر پشتیبانی مدارس غیرانتفاعی، می گوید دریافت شهریه‌های هنگفت، جایگاه قانونی ندارد. به گفته ابوطالب حافظی نرخ شهریه مصوب شوراهای نظارت برای مدارس غیرانتفاعی لازم‌الاجرا است و چنانچه مدرسه‌ای خارج از این مصوبه عمل کند متخلف محسوب می‌شود و با آن برخورد قانونی خواهد شد.
اختیاری کارشناس مسئول مراکز آموزشی غیر انتفاعی آموزش و پرورش تهران در این باره می گوید: مسئولان آموزش و پرورش همه‌ساله به تفکیک منطقه و مدرسه، تنوع خدمات ارائه شده، کلاسهای فوق برنامه تابستان، و بر اساس پیشنهاد موسسان این مدارس و تصویب شورای نظارت هر منطقه و منطبق با قانون تعیین می شود.
بر همین اساس است که زکریا یازرلو رئیس سازمان آموزش و پرورش شهر تهران چندی پیش اعلام کرده بود کف و سقف شهریه مدارس غیرانتفاعی تهران را به ترتیب یک میلیون و دو میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تعیین شده است، ولی با توجه به حق افزایش ۱۵ درصدی قانونی شهریه ها، به نظر می رسد مبالغ اعلام شده، چندان رعایت نشود. این موضوع، علاوه بر ضعف نظارت بر میزان دریافتی شهریه، فضایی را فراهم کرده است که در آن برخی از صاحبان مدارس غیر انتفاعی، به بهانه های مختلف، هر چه می پسندند از اولیای پولدار بچه ها می گیرند و صدای کسی هم در نمی آید. به بیان دیگر، اخباری از افزایش ۲۵ درصدی شهریه ها نسبت به سال قبل به گوش می رسد که به نظر می رسد چندان از واقعیت دور نیست.
کیفیت آموزش خوب یا بی معنا؟
با وجود دریافت شهریه های نجومی، برخی کارشناسان معتقدند کیفیت آموزش ارائه شده در برخی مدارس غیر انتفاعی، قابل مقایسه با مدارس دولتی نیست. علی اصغر گل محمدی که مسئولیت یکی از مدارس دولتی در شرق تهران را بر عهده دارد در این خصوص می گوید: “هر چند به شخصه ترجیح می دهم فرزندم را به مدرسه ای بفرستم که به دلیل دادن شهریه، انتظارم را از کیفیت آموزش دقیقا برآورده کند، ولی معتقدم مدارس دولتی آموزش بهتری را به دانش آموزان ارائه می کنند.”
البته اگر در این میان بعضی از جنبه های آموزشی از جمله جمعیت بالای کلاس های مدارس دولتی را در نظر نگیریم ،چرا که در بسیاری از مواقع این امر به دسیدگی مناسب روی دانش آموزان تاثیر
نامطلوبی دارد .
البته گل محمدی دلیل صحبت خود را را توجه مدارس غیر انتفاعی به درآمدزایی از طریق کلاسهای فوق برنامه می داند. گل محمدی در این باره توضیح می دهد: “برخی از مدارس غیر انتفاعی به کیفیت آموزش بها می دهند، زیرا درآمدزایی از طریق برگزاری کلاسهای فوق برنامه زبان و کامپیوتر برای مدارس غیر انتفاعی بهتر است. برخی از مدراس غیر انتفاعی از طریق اختصاص دادن روپوش، کت و شلوار، تغذیه میان روز، ناهار با منوهای گران و فعالیتهای کلاسی فوق برنامه، هزینه فراوانی را از اولیا می گیرند، ولی مدارس دولتی تمام هم و غم خود را برای آموزش صرف می کنند.”
این در حالی است که در اکثر مواقع نمرات اخذ شده توسط دانش آموزان در مدارس غیر انتفاعی بالا تر است
وی با وجودی که به ثمرات سیستم نمره دادن، به عنوان شاخصی برای تعیین کیفیت آموزش معتقد نیست، از شاخص دیگری برای کیفیت بالاتر آموزش در مدارس غیر دولتی یاد می کند:”آمار نشان می دهد میزان موفقیت دانش آموزانی که در مدارس دولتی تحصیل کرده اند، برای ورود به مقاطع بالاتر و همچنین پاس کردن راحت تر دروس در دانشگاه ها، دلیل خوبی برای کیفیت برتر آموزش دولتی است.”
اما فاطمه فریدون جاه، مدیر نمونه کشوری از مدرسه دولتی تندگویان به مسئله دیگری اشاره می کند. به گفته این فرهنگی باسابقه، حقیقت این است که مدارس دولتی به لحاظ کیفیتی در رده های بالایی کار می کنند که اگر بیشتر از مدارس غیر انتفاعی نباشد، قطعا کمتر نخواهد بود. فریدون جاه، در توضیح دلایل برتری مدارس دولتی می گوید: “مدارس دولتی به خصوص در مقطع ابتدایی به دلیل شرایط فیزیکی و محیطی مناسبی که دارند، در یادگیری دانش آموزان بهتر عمل می کنند. عرصه و حیاط مدارس دولتی، نورپردازی، متراژ بالا و بسیاری از خصوصیات دیگر باعث می شود دبستانهای دولتی از مدارس غیر انتفاعی که بعضا در خانه های استیجاری با فضای اندک تشکیل شده اند، پیشی بگیرند.”
البته وی در به این نکته اذعان دارد که در دبیرستانها، این وضع، شکل دیگری پیدا می کند: “خلوتی کلاسهای دبیرستانهای غیر انتفاعی، انگیزه بالای کارکنان و معلمان و همینطور استفاده از وسایل کمک آموزشی مناسب، در برخی مواقع، کیفیت این مراکز را از مراکز دولتی بالا برده است. هر چند این موضوع، عمومیت ندارد، ولی چون همکارانی که برای کار به عنوان مامور، یا حق التدریس به مراکز غیر انتفاعی می روند، به دلیل دریافت دستمزد بیشتر، انگیزه بالاتری دارند، به تریبت انفرادی دانش آموزان توجه بیشتری می کنند و طبعا، کیفیت آموزش در این دبیرستانها بیشتر می شود.”
هر چه که باشد، به نظر می رسد فرهنگ خانواده ها و توانایی اقتصادی آنها برای فرستادن فرزندانشان به مدارس غیر انتفاعی، نقش تعیین کننده تری نسبت به کیفیت آموزش این مراکز دارد، به بیان دیگر، رفتن به فرستادن فرزند به غیر انتفاعی این روزها ترجمه ای از کلمه قصار، “دارندگی و برازندگی” شده است.
زمین خواری در غیر انتفاعی ها
معضلات مراکز غایر انتفاعی، بارها به حوزه های حکومتی نیز کشیده شده است. از جمله مجلس با نگاه ویژه ای به این بخش از جامعه آموزشی کشور نگاه می کند. چندی قبل، پیشنهاد سئوال برانگیز دولت در خصوص اختصاص اعتبار به صندوق حمایت از توسعه مدارس غیر دولتی کشور با مخالفت صریح مرکز پژوهشهای مجلس روبرو شد. در دلایل این مخالفت عنوان شده بود این صندوق طی برنامه چهارم یک هزار میلیارد تومان سرمایه خواهد داشت و در پایان برنامه پنجم نیز سهم سرمایه آن حداقل به دوهزار میلیارد تومان بالغ خواهد شد که این رقم تقریبا یک دوم بودجه فعلی پرداختی به آموزش و پرورش خواهد بود.
ولی مشکلات حکومت با این بخش از آموزش جامعه، به این سادگی ها حل نشده است. چون در میان اخبار مجلس در چند روز پیش، موضوع بررسی ۱۰۶ مورد تخلف در واگذاری زمین به موسسان مدارس غیر انتفاعی، بارها نقل محافل شد. در گزارش کمیسیون اصل ۹۰ که هفته گذشته در صحن علنی مجلس قرائت شد، با اشاره به اینکه گزارش‌های دیوان محاسبات استانها و بررسی و تدقیق در جدول عملکرد، عدم نظارت کافی و اعمال اقدام قانونی سازمان‌های ذی ربط را نشان می دهد، عنوان شده است: “در راستای کنترلهای لازم، اخطار، فسخ قرارداد و… موسسان به تعهدات خود عمل نکرده‌اند و در این زمینه نقش نظارتی آموزش و پرورش در تحقق اهداف مدارس غیرانتفاعی مشهود بوده و اقدامات موثر قانونی درخصوص تخلفات موسسان و اعلام به مراجع ذی‌صلاح صورت نگرفته است.
به بیان دیگر، تخلافات آشکاری در برخی استانها از طریق مکانیزم واگذاری برخلاف مواد آئین‌نامه واگذاری زمین صورت گرفته که با مراجعه مستقیم شخص به سازمان زمین شهری عنوان شده است. بنا به این دلایل، کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی عملکرد بخشی از سازمان‌های آموزش و پرورش و مسکن و شهرسازی درخصوص واگذاری زمین به موسسان مدارس غیرانتفاعی را قانونی نمی داند. کمیسیون اصل ۹۰ در توضیح این موضوع اعلام کرده است: از مجموع زمین‌های واگذار شده ۶۹ درصد در حال بهره‌برداری، ۸ درصد غیرفعال، ۸درصد تغییر کاربری، ۲ درصد فسخ قرارداد، ۱۳ درصد بلااقدام و راکد رها گردیده است. در این گزارش آمده است اقدامات قانونی برای اجرای دقیق مفاد مقررات در خصوص این تخلفات انجام شده که کمیسیون قدردانی خود را در این باره، از دستگاه های ذیربط اعلام می کند.
با این حساب، به نظر می رسد مدارس غیر انتفاعی، همچنان زیر ذره بین نهادهای نظارتی قرار دارد. ولی با این وجود باید منصفانه اظهار داشت آیا این همه نظارت، منجر به افزایش کیفیت آموزش و رضایت خانواده ها و موفقیت دانش آموزان تحصیل کننده در مدارس غیر انتفاعی شده است؟ دانش آموزانی که به تعبیر یکی از مقامات سابق آموزش و پرورش زیر سایه “للـه گی بچه پولدارها” درس می خوانند یا به تعبیر کارشناسان امر، “تربیت و آموزش گلخانه ای” آنها را از واقعیات جامعه موجود دور می کند. دانش آموزانی که طبق آمار رسمی تنها در تهران در بیش از ۲۲۶۷ مدرسه غیرانتفاعی که شامل ۲۵۰ پیش دبستانی، ۳۴۴ دبستان، ۴۳۷ مدرسه راهنمایی، ۶۱۶ دبیرستان، ۷۷ هنرستان فنی و حرفه ای، ۹۳ مرکز کار و دانش و ۴۵۰ پیش دانشگاهی است تحصیل می کنند
