تعلیم‏ و تربیت‏ یادگیری فعال

بحث در خصوص فرآیند یاددهی-یادگیری،همواره یکی از دغدغه‏های نظام‏های آموزشی بوده است.متخصصان این‏ حوزه،اثربخشی این فرآیند را،وابسته به روش‏ها یا الگوهایی می‏دانند که بتوانند،دانش‏آموزان را در فعالیت‏های یادیگیری، درگیر کنند؛بنابراین مشارکت دانش‏آموزان در فعالیت‏های کلاس درس،یکی از مؤلفه‏های بسیار اساسی،در فرآیند یاددهی‏ -یادگیری دارد و معلم نیز نقش به‏سزایی در سازمان‏دهی آن،ایفا می‏کند.در همین راستا،الگوهای گوناگون یادگیری، زمینه‏های اثربخش این فرآیند را فراهم می‏آورند؛به گونه‏ای که معلم و دانش‏آموز،امکان حضور فعال‏تر در کلاس درس و اقدامات آموزشی را می‏یابند.در این مقاله یکی از الگوهای عملی در فرآیند یاددهی-یادگیری،معرفی می‏شود.

امروزه بسیاری از معلمان،مایلند از یادگیری غیر فعال به سمت یادگیری‏ فعال حرکت کنند و روش‏های بهتری‏ برای مشارکت دانش‏آموزان در فرآیند یادگیری،بیابند؛درعین‏حال بسیاری‏ از معلمان احساس می‏کنند که نیازمند کمک،در زمینه‏ی تصور و اندیشه‏پردازی‏ در انجام فعالیت‏های درون یا خارج از کلاس،هستند؛به‏گونه‏ای که مجموعه‏ی‏ معناداری از فعالیت‏های«یادگیری فعال» را ایجاد کنند.

آنچه در پی می‏آید،در مفهوم‏سازی‏۲ فرآیند یادگیری،روشی ارائه می‏کند که‏ می‏تواند معلمان را در شناسایی شکل‏های‏ معنادار یادگیری فعال،یاری نماید.

توصیف عناصر الگو

این الگو،بیان می‏کند که تمامی‏ فعالیت‏های یادگیری،شامل برخی از انواع تجربه‏ها و گفت‏وگوهایست.دو نوع اصلی این گفت‏وگوها،«گفت‏وگو با خود»۳و«گفت‏وگو با دیگران»۴است. دو نوع اصلی تجربه‏ها،«مشاهده»۵و «انجام دادن»۶می‏باشد.

گفت‏وگو با خود

این نوع گفت‏وگو،هنگامی اتفاق‏ می‏افتد که یادگیرندگان به طور اثربخش، درباره‏ی موضوعی فکر می‏کنند؛برای مثال،آن‏ها از خود می‏پرسند که به چه‏ چیزی فکر می‏کنند،چه چیزی باید فکر کنند و چه احساسی درباره‏ی موضوع‏ دارند این نوع گفت‏وگو،«فکر کردن‏ درباره‏ی فکر کردن خود»نام دارد که‏ به مجموعه‏ی گسترده‏تری از سؤال‏ها، می‏پردازد.معلم می‏تواند از دانش‏آموزان‏ بخواهد تا در مقیاسی کوچک،برای یک‏ درس،یادداشت‏برداری یا در مقیاس‏ بزرگ‏تری،یک‏یک«کارنمای یادگیری»۷ایجاد کنند.در هرمورد،دانش‏آموزان‏ می‏توانند در این‏باره بنویسند که در حال‏ یادگیری چه چیزی هستند؟چگونه یاد می‏گیرند؟این نوع دانش یا فعالیت‏های‏ یادگیری،چه نقشی در زندگی آن‏ها ایفا می‏کنند و چگونه احساس آن‏ها را می‏سازند؟

گفت‏وگو با دیگران

این نوع گفت‏وگو،می‏تواند به‏ شکل‏های گوناگون باشد.در تدریس‏ سنتی،هنگامی که دانش‏آموزان،متن‏ کتاب درسی را می‏خوانند یا به یک‏ سخنرانی گوش می‏دهند،بدین‏معنی‏ است که آن‏ها در حال«گوش دادن» به سخنان شخصی دیگری هستند(مثل‏ معلم با مؤلف کتاب).شاید بتوان به این‏ نوع گفت‏وگو،به عنوان«گفت‏وگوی‏ ناتمام»۸و محدود شده،نگریست؛زیرا هیچ‏گونه مبادله‏ی اطلاعاتی در آن‏ وجود ندارد.یک شکل گفت‏وگوی بسیار پویاتر و فعال‏تر،هنگامی اتفاق می‏افتد که معلم،یک گروه کوچک و مشتاق از دانش‏آموزان را تشکیل دهد تا در خصوص‏ یک موضوع،بحث کنند؛به علاوه، گاهی اوقات معلمان می‏توانند،شیوه‏های‏ خلاقی را بیایند که دانش‏آموزان را در کلاس یا خارج از آن،در موقعیت‏های‏ گفت‏وگو با سایر افراد(غیر از هم‏کلاسان‏ خود،مثل دست‏اندرکاران و متخصصان) درگیر کنند.

گفت‏وگو با هرکسی ممکن است‏ زنده و رودررو،نوشتاری یا از طریق‏ پست الکترونیکی باشد.

مشاهده

این نوع تجربه،زمانی روی می‏دهد که‏ یادگیرندگان به سخنان شخص دیگری، گوش می‏دهند و کاری را که در ارتباط با موضوع یادگیری آن‏ها«انجام می‏دهد»، مشاهده می‏کنند.این نوع تجربه می‏تواند کارهای باشد از قبیل مشاهده معلمی‏ که در حال انجام کاری است(مثلا این موضوع که«چگونه و با چه روشی‏ یک داستان را مورد نقد و بررسی قرار می‏دهم».)،گوش دادن به اجرای فعالیت‏ افراد حرفه‏ای(مثل نوازندگان موسیقی) یا مشاهده‏ی پدیده‏ی مورد مطالعه(از

نظر طبیعی،اجتماعی یا فرهنگی).عمل‏ مشاهده کردن ممکن است«مستقیم»۹ یا«غیر مستقیم»۱۰باشد،مانند مشاهده‏ی‏ یک عمل واقعی،در یک موقعیت‏ شبیه‏سازی شده است؛مانند تماشای‏ یک فیلم از افراد فقیر.

انجام دادن

این تجربه،به هرگونه فعالیت که، یادگیرنده عملا کاری را انجام می‏دهد؛ اشاره می‏کند مانند نقد و بررسی یک‏ بحث یا یک مقاله؛

به علاوه،«انجام دادن»می‏تواند مستقیم یا غیرمستقیم باشد.مطالعات‏ موردی،ایفای نقش و فعالیت‏های‏ شبیه‏سازی،به طور غیرمستقیم، روش‏های مشارکت دانش‏آموزان را در فرآیند«انجام دادن»،ارائه می‏کنند.با در نظر گرفتن یکی از نمونه‏هایی که در بالا ذکر شد؛اگر فردی،تلاش کند و یاد بگیرد که چگونه یک گروه نوازنده‏ی‏ موسیقی را رهبری نماید،«انجام دادن» مستقیم،عملا رفتن به یک دبیرستان و رهبری آن گروه از دانش‏آموزان آن‏جا، خواهد بود.«انجام دادن»غیرمستقیم‏ برای هدفی مشابه،شبیه‏سازی این عمل‏ از طریق وادار کردن دانش‏آموزی خواهد بود،که گروهی از دانش‏آموزان نوازنده‏ی‏ هم گروه را که مانند دانش‏آموزان‏ دبیرستان،سرگرم اجرای این کار بودند (ایفای نقش)،رهبری کند.

سه پیشنهاد کاربردی برای‏ یادگیری فعّال

۱.انواع تجاب یادگیری را،که شما ایجاد می‏کنید،توسعه دهید.

برای آشنایی بیشتر توجه شما به‏ روش‏های ذیل جلب می‏شود:

(به تصویر صفحه مراجعه شود)شیوه‏هایی بیابید تا دانش‏آموزان در یک گفت‏وگوی واقعی،با افرادی غیر از همتایان خود،شرکت کنند که چیزهایی‏ درباره‏ی موضوع مورد بحث می‏دانند.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)دانش‏آموزان را وادار کنید که در کلاس،یادداشت‏برداری کنند یا یک «کارنمای یادگیری»درباره‏ی افکار، یادگیری‏ها و احساسات خود،بسازند.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)روش‏هایی برای کمک به‏ دانش‏آموزان بیابید که به طور مستقیم یا غیر مستقیم،موضوع یا عملی را که سعی‏ در یادگیری آن دارند؛مشاهده کنند.

(به تصویر صفحه مراجعه شود)روش‏هایی بیایید که به دانش‏آموزان‏ امکان دهد،تا عملا کاری را انجام دهند که نیاز به یادگیری در انجام آن دارند.

۲.سودمندی«قدرت تعامل»۱۱را در نظر بگیرید.

هریک از چهار الگوی یادیگری،خود به خود دارای ارزش هستند و استفاده‏ی‏ بیش‏تر یادگیرنده،قرار گیرد؛به هر حال،به هنگام برقراری ارتباط صحیح‏ و مناسب،فعالیت‏های گوناگون یادگیری، می‏توانند تأثیری بیش از تأثیر افزایشی‏ یا انباشتی،داشته باشند؛بدین‏گونه که‏ آن‏ها می‏توانند تعاملی باشند و تأثیرات‏ آموزشی را افزایش دهند؛برای مثال،اگر دانش‏آموزان،قبل از ان که،در یک بحث‏ گروهی کوچک،شرکت کنند(گفت‏وگو با دیگران)،افکار خود را درباره‏ی یک‏ موضوع بنویسند(گفت‏وگو با خود)،بحث‏ گروهی باید غنی‏تر و جذاب تر شود؛اگر آن‏ها بتوانندهر دو فعالیت را انجام دهند و سپس پدیده یا عملی را مشاهده کنند (مشاهده کردن)،عمل مشاهده باید غنی‏تر و نیز جذاب‏تر باشد؛بنابراین اگر این کار از طریق وادار کردن دانش‏آموزان به درگیر شدن در خود عمل(انجام دادن)دنبال‏ شود،آن‏ها درک بهتری خواهند داشت از آن‏چه که باید انجام دهند و آن‏چه که باید در حین انجام دادن،یاد بگیرند.سرانجام‏ باید گفت،اگر یادگیرندگان پس از«انجام‏ دادن»،این تجربه را از طریق نوشتن‏ درباره‏ی آن(گفت‏وگو با خود)،پردازش‏ کنند و آن را با دیگران به بحث بگذارند (گفت‏وگو با دیگران)،این کار،درک و بینش آن‏ها افزایش خواهد داد.

طرفداران یادگیری مسئله محور۱۲به‏ طور مداوم،توصیه می‏کنند که معلم کار خود را با«انجام دادن»از طریق طرح‏ یک مسئله‏ی واقعی برای دانش‏آموزان، آغاز کند تا در این مورد کار کنند و سپس‏ آن‏ها را به مشورت با یک‏دیگر وادار نماید (گفت‏وگو با دیگران)که چگونه در یافتن‏ راه‏حل مسئله‏ی مورد نظر،به کار خود ادامه دهند.یادگیرندگان احتمالا،راه‏ها یا گزینه‏های گوناگون یادگیری،شامل؛ گفت‏وگو با خود و مشاهده کردن را،به‏ کار خواهند برد.

۳.زمینه‏ی یک بحث منطقی‏۱۳میان‏ تجربه و گفت‏وگو را،ایجاد کنید.

گفت‏وگو(خواه با خود باشد یا با دیگران)،از ظرفیتی برخوردار است که به‏ یادگیرندگان کمک می‏کند تا بسیاری از مفاهیم یا موقعیت‏های امکان‏پذیر تجربه‏ و بینش‏های حاصل از آن‏ها-مفاهیم یا موقعیت‏ها-را بسازند.معلم می‏تواند به طور خلاق،در ارتباط با فعالیت‏های یادگیری، یک بحث منطقی را سازمان‏دهی کند تا دانش‏آموزان یادگیری معنادار را تجربه‏ کنند.

پی‏نوشت

L.Dee Find(ph.D) .(1)

Conceptualization .(2)

Dialogue with Self -(3)

Dialogue with others -(4)

Doing -(5)

observation -(6)

Learning portfolio -(7) مجموعه‏ای از فعالیت‏های دانش‏آموز از قبیل آثار هنری،امتحانات کتبی،گزارش‏ها و…که به عنوان‏ اسناد یادگیری،نگه‏داری می‏شوند.

Partial dialogue -(8)

direct -(9)

vicarious -(10)

Power of Interaction -(11)

Problem-Based Learning -(12)

Dialectic -(13)

منبع

L.Dee Find(1999).Active Learning. Honolulu.Havaii.Edu/intranet/com- mittees/FacDerCol/guidebd/teachtip/ active/htm