همه ساله تعداد زیادی از بچهها و دانشآموزان در اثر بیاحتیاطی یا بیتوجهی به موارد ایمنی دچار حوادث ناگوار میشوند. اما با رعایت برخی اصول ساده و پیش پا افتاده میتوان بروز بسیاری از حوادث ناگوار را گرفت. رعایت نکات ایمنی در مدرسه، محل کار و خانه یک اصل بدیهی و مسلم است و شاید نتوانیم کسی را پیدا کنیم که با رعایت نکات ایمنی مخالف باشد. ولی ذکر این نکته ضروری است که رعایت ایمنی در برخی از موارد اهمیت بیشتری پیدا میکند. یکی از این موارد، رعایت نکات ایمنی در هنگام بازی بچهها در مدارس و مهدهای کودک است. در این مقاله به بررسی نکاتی در مورد ایجاد یک فضای ایمن در مدارس و مهدهای کودک و به حداقل رساندن آسیبها و جراحات پرداختهایم.
شاید برخی از مطالب این مقاله ساده و پیش پا افتاده به نظر برسند ولی به خاطر داشته باشید، رعایت ایمنی فرآیند چندان پیچیدهای نیست و ایمنی یعنی رعایت همین نکات پیش پاافتاده و به ظاهر ساده. ایمنی یعنی گامی کوچک برای جلوگیری از بروز خطراتی بزرگ.
اهمیت بازی در سنین کودکی
اهمیت بازی در سنین کودکی و نقش آن در شکلگیری شخصیت کودکان و میزان یادگیری اصول و آموزههای اجتماعی بر هیچ کس پوشیده نیست و بیشتر کارشناسان و متخصصین علوم روانشناسی نیز بر این نکته تاکید دارند که بازی بخشی مهم در فرآیند شکل گیری شخصیت کودکان ایفا میکند. بنابراین مربیان با انتخاب بازیهای متناسب با روحیه و فیزیک جسمی کودکان، و رعایت نکات ایمنی در حین بازی، ضمن فراهم کردن محیطی شاداب و فرح بخش برای آنها، راههای رسیدن به تکامل شخصیتی و فیزیکی آنها را هموار میکنند. علیالخصوص که در طول سالهای اخیر گسترش ساخت و سازهای صنعتی و افزایش پدیده آپارتماننشینی باعث شده تا تحرک بچهها نسبت به قبل کاهش پیدا کند.
الفبای بازی در مکانهای عمومی
بازی در مکانهای عمومی و به صورت گروهی، تفاوتهایی با بازی در منزل دارد. از آنجا که بازی در مکانهای عمومی نظیر مدرسه،
مهد کودک و پارک به صورت گروهی است و از وسایل مختلف بازی استفاده میشود، رعایت نکات ایمنی و داشتن آگاهی از نحوه استفاده از وسایل بازی موجود بیش از مکانهای دیگر ضروری است. یک مربی باید در حین بازی در فضای باز و استفاده از وسایل بازی، علاوه بر آموزش نحوه تعامل با دیگران، ایستادن در صف، مراقبت از بچههای کوچکتر و مراعات قوانین بازی گروهی باید به ایمنی در فضاهای باز هم توجه داشته باشد. کنترل بچهها در حین بازی در فضاهای باز و استفاده از وسایلی که عموماً متحرک هستند و در صورت رعایت نکردن نکات ایمنی ممکن است سلامت کودکان رابه خطر بیندازند، بسیار مهم و ضروری است.
ایمنی هنگام بازی
بازی در فضای آزاد، همواره برای بچهها بیش از مکانهای مسقف، سرگرمکننده و مفرح است. استنشاق هوای تازه و رهایی از چهار دیواری خانههای امروزی که عموماً آپارتمانی هستند و بازی با گروه همسالان باعث ایجاد سرزندگی و نشاط زاید الوصف در کودکان میشود که اگر ساعتها در این فضاها بازی کنند، باز هم تمایل به ادامه بازی دارند و به عبارتی کودکان از بازی در فضای آزاد هیچگاه خسته نمیشوند.
از دیگر علل تمایل بچهها به بازی در فضاهای باز، وجود یک سری وسایل و آلات بازی است که معمولاً امکان تهیه آنها حتی برای خانوادههای متمول در حیاط منزل وجود ندارد. بازی با گروه همسالان نیز از دیگر مزایای بازی در محیطهای عمومی است که ایجاد شرایط برابر با آن در خانههای شخصی کمتر امکان پذیر است.
علیرغم مزایای فراوان بازی در فضای آزاد، استفاده از وسایل بازی گاهی اوقات خطراتی را به همراه دارند. وسایل خراب و دارای ایراد فیزیکی، سطوح نامناسب برخی از آلات بازی، لغزنده یا خیس بودن وسایل، بیاحتیاطی بچهها و عدم آگاهی از نحوه استفاده درست از برخی وسایل بازی و عدم نظارت اصولی و کنترل روی رفتار بچهها، باعث میشود تا هر از گاهی بچهها در مدارس، مهدهای کودک و حتی پارکها دچار حادثه شوند و آسیب ببینند. همه ساله در دنیا، بیش از
۲۰۰ هزار کودک در اثر استفاده نامناسب از وسایل بازی، آسیب میبینند و راهی بیمارستان میشوند. بسیاری از این جراحتها و آسیب دیدگیها با نظارت صحیح و استفاده از وسایل استاندارد و مناسب، قابل پیشگیری هستند. کنترل وسایل بازی توسط مربیان مدارس قبل از استفاده بچهها از آنها، در مهدهای کودک و آمادگیها و آموزش چند نکته ساده به بچهها در نحوه استفاده از وسایل بازی بسیار حائز اهمیت میباشد و با رعایت چند نکته ساده، قطع به یقین مدارس و مهدهای کودک و به تبع آن پارکها به مکانی امن و شاداب برای بچهها تبدیل خواهند شد و از بروز حوادث ناگوار و تلخ جلوگیری میشود. چرا که اگر کودک رفتار صحیحی را در مدرسه یا در مهد کودک بیاموزد، در پارک یا سایر مکانهای تفریحی نیز همین رفتار درست را از خود بروز میدهد.
آموزش نحوه استفاده از وسایل بازی
بچههای کوچک (حتی بچههای ۵ یا ۶ ساله ) در بیشتر مواقع نمیتوانند فاصلهها را درست اندازهگیری کنند و تخمین بزنند و قادر نیستند موقعیتهای خطرناک را پیش بینی کنند. قبل از شروع بازی مربیان باید به معرفی اسباببازیها و وسایل موجود بپردازند و نحوه استفاده درست و اصولی از وسایل بازی را به بچهها آموزش دهند. برای این کار مربی باید از چند نفر از بچههای بزرگتر که قبلاً از این امکانات استفاده کرده اند، کمک بگیرد و نحوه درست استفاده از وسایل را به کمک آنها به بچههای نا آشنا و تازه وارد آموزش بدهند.
نظارت مربیان
مربیان کودک و معلمان برای جلوگیری از بروز حوادث، باید بچهها را از خطرات احتمالی آگاه سازند و در حین بازی در کنار بچهها حضور مستمر داشته باشند. اگر به بچهها اطمینان داده شود که نظارت وجود دارد، بچهها از انجام کارهای خطرناک خود داری میکنند. در ضمن این اطمینان باید حاصل شود که بچهها از وسایلی استفاده میکنند که با سن و فیزیک بدنی آنها متناسب است. آشنایی مربیان با اصول ایمنی و کمکهای اولیه نیز از ضروریات است تا اگر خدای ناکرده حادثهای رخ داد، بتوانند سریعتر اقدامات حمایتی و کمکهای اولیه را اجرا کنند.
اصول ایمنی
الف ـ وسایل بازی
وسایل بازی که در مهدهای کودک و مدارس استفاده میشوند باید متناسب با سن و فیزیک بدنی بچهها انتخاب شوند و دارای جنس و کیفیت مناسب باشند. هر چند به دلیل ارزانی و شکل پذیری آهن، امروزه بیشتر وسایل بازی کودکان از آهن درست میشود ولی باید بدانیم که بهترین جنس برای ساخت وسایل بازی کودکان، کائوچو و پلاستیک فشرده است که معمولاً زنگ نمیزنند و در صورت برخورد بچهها با آنها یا افتادن روی وسایل، بچهها کمتر آسیب میبینند. تجهیزات بازی علاوه بر اینکه باید از مواد بادوام ساخته شوند که از هم جدا نشوند و در اثر تغییرات آب و هوایی نیز خراب نشوند، باید از مواد درجه یک و مرغوب ساخته شوند که در بچهها ایجاد حساسیتهای پوستی نکنند.
ب ـ سطح زمین بازی
سطح زمین بازی یکی از مهمترین عوامل کاهش دهنده میزان جراحت هنگام افتادن از وسایل بازی است. سطح زیر وسایل بازی باید به اندازه کافی نرم و حجیم باشد تا هنگام سقوط بچهها مانع آسیب دیدگی شود.
سیمان، آسفالت، بتن و سنگ فرش به هیچ عنوان برای سطح زیر وسایل بازی مناسب نیستند و غیرایمن محسوب میشوند. چمن، خاک و خاک فشرده نیز نامناسب هستند، چرا که آب و هوا و نوع پوشش بچهها باعث کم شدن قابلیت این مواد در محافظت از بچهها میشوند.
سطح محوطه بازی باید از مواد نرمی مانند خاک اره، شن، ماسه نرم، کانوچوی نرم شده پر شده باشد. سنگفرش ساخته شده از مواد کائوچویی که از نظر ایمنی تست شده باشد نیز مناسب است. سطح زیر وسایلی که کمتر از ۵/۲ متر ارتفاع دارند، باید حداقل ۳۰ سانتی متر از مواد نرم ذکر شده پر شده باشد. در ضمن مواد نباید به صورت بسته بندی مورد استفاده قرار گیرند چون خاصیت نرم بودن و انعطاف پذیری آنها کم میشود.
سطح بازی باید عاری از آب و نخالههای مختلف نظیر صخره، شاخه، ریشه درخت و… باشد تا باعث زمین خوردن بچهها نشوند. همچنین این سطح باید فاقد موادی نظیر چوب شکسته و آهن زنگ زده یا تکههای سیمان و سنگ شکسته باشد.
اگر ارتفاع بچهها و سطح (مثلاً پریدن از سکو) بالاتر از ۷/۳ بیشتر باشد، این سطح مناسب و ایمن نیست و باید از هرگونه پریدن خوداری شود. در مجموع استفاده از تجهیزات با ارتفاع بلند در مدارس جایز نیست.فضای پشت وسایل بازی نیز تا ۲ متر باید از مواد نرم پر شده باشد. با توجه به بلندی سرسره و تاب استفاده از مواد نرم در اطراف این وسایل بیش از سایر وسایل، ضروری است.
به خاطر داشته باشید استفاده از مواد نرم از بروز حوادث نمیکاهند، بلکه باعث رساندن جراحت به حداقل میشوند و رعایت ایمنی در هر حال ضروری و طبیعی است. همچنین هر قدر که ارتفاع تجهیزات بیشتر باشد خطر جراحت و سقوط از آن بیشتر است و مراقبت بیشتر از کودکان در این مکانها ضروری است. در حال حاضر بهترین پوشش برای مکانهای بازی نوعی موزائیک اسفنجی است که بسیار نرم و در عین حال مقاوم به تغییرات آب و هوایی است.
ج ـ طراحی و فضا:
تجهیزات بازی باید برای دو گروه سنی متفاوت طراحی یا انتخاب شوند. گروه سنی ۲ الی ۵ سال
(پیش دبستانی) و ۶ الی ۱۲ سال (کودکان مدرسه ای). در مهد کودکهای استاندارد، زمان بازی و حتی ایمنی فضای محیط بازی این دو گروه سنی کاملاً متمایز از یکدیگر است. به منظور جلوگیری از ازدحام، بچههای کوچک نباید از تجهیزات بچههای بزرگتر استفاده کنند چرا که ممکن است منجر به آسیب دیدگی آنها شود. به علاوه بچههای بزرگتر نیز نباید از وسایل بچههای کوچکتر استفاده کنند چرا که وسایل کوچک و فضای اختصاص یافته به آنها ممکن است برای بزرگترها دردسر ایجاد کند. رعایت نکات زیر هم در به حداقل رساندن آسیبها و جراحات ضروری هستند:
۱ـ برای وسایلی که در ارتفاع قرار دارند، نردههای ایمنی و حفاظ نصب شود.
۲ـ وسایل با ارتفاع بالاتر از
۶۷ سانتی متر باید حداقل ۷۰/۲ متر از یکدیگر فاصله داشته باشند.
۳ـ تاب، الاکلنگ و دیگر تجهیزات متحرک، باید در فضایی جدا از محل بازی سایر بچهها قرار داده شوند.
۴ـ تاب باید حفاظ ( کمربند ایمنی) داشته باشد.
۵ـ هر تاب باید حداقل ۶۰ سانتی متر از دیگری فاصله داشته باشد و حداقل ۶۷ سانتی متر از فضای سایر وسایل و نرده ایمنی فاصله داشته باشد.
۶ـ وسایل بازی نباید دارای قسمتی باشند که سر، دست، پا و عضو دیگر آنها داخل وسیله گیر کند. تمامی منافذ و جاهای باز (مثلاپلههای نردبان سرسره) نباید کمتر از ۹ سانتی متر یا بیشتر از ۳۲ سانتی متر باشند.
۷ـ وسایلی با قسمتهای متحرک نظیر تاب، الاکلنگ نباید دارای قسمتی باشند که دست یا سایر قسمتهای بدن بچهها در آن گیر کند.
۸ـ سطح وسایل بازی نباید دارای خوردگی یا زنگ زدگی باشد و باعث به وجود آمدن جراحت در اندام بچهها شوند.
د ـ مراقبت و طریقه نگهداری از وسایل
فرقی نمیکند که کودک در خانه بازی کند یا در مدرسه، مهد کودک یا پارک، تمیز بودن و ایمن بودن وسایل جزء نکات ضروری هستند. وسایل ازی نباید شکسته یا خراب باشند. وسایل فلزی نباید زنگار داشته باشند و اینکه وسایل چوبی نباید ترک داشته باشند، یا تراشه ریز داشته باشند. حصار اطراف محوطه وسایل بازی باید کامل و به اندازه باشد تا مبادا بچهها به طور ناگهانی و با حال دو از آن خارج یا وارد آن شوند. از سوی دیگر به منظور جلوگیری از خطرات احتمالی مربی یا مسئول خدمات مدرسه باید هر روز وسایل بازی را کنترل کند و در صورت مشاهده ایراد یا خرابی آن را گزارش دهد و با پوشاندن روی آن وسیله مانع استفاده از وسیله شود. اگر بخشی از تجهیزات خراب یا ناقص هستند یا بد کار میکنند، باید بچهها را از استفاده از آن منع کرد و بلافاصله به مدیر یا مسئول خدمات اداره اطلاع داد.
مواد پوشاننده سطح محیط بازی علی الخصوص اطراف تاب، سرسره، چرخ وفلک، باید به طور مرتب کنترل شوند تا حالت نرمی خود را حفظ کنند. بخشهایی نظیر قسمتهای سفت، قسمتهای قلاب مانند، پیچها و یا لبههای تیز و انتهایی را باید به طور مرتب بازدید کرد. اگر در مدرسه جعبه ماسه بادی وجود دارد، باید دائما جعبه را از نظر وجود اشیاء خارجی نظیر وسایل تیز، شیشه شکسته، سنگ ریزه و…کنترل کرد. هنگام شب باید روی جعبه شن با یک لایه محافظ پوشیده شود تا مانع نفوذ حیوانات و حشرات به داخل آن شود.
آموزش استفاده از وسایل بازی
استفاده از وسایل و تجهیزات ایمن و استاندارد و نظارت دقیق مربیان در جلوگیری از بروز حوادث ناگوار نقش اساسی دارند. اما این یک طرف قضیه است و خود بچهها نیز باید آگاه باشند که چگونه از وسایل استفاده کنند و هنگام بازی از خود و سایر همسالان خود مراقبت کنند و در قبال خود و دیگران احساس مسئولیت کنند.
چند نکته کلیدی که باید به بچهها آموزش داده شوند:
۱ـ هنگام بازی با تاب، سرسره و الاکلنگ، همدیگر را هل ندهند و کمی صبور باشند.
۲ـ از وسایل درست استفاده کنند. از نردبان سرسره بالا بروند و روی تاب نایستند.
۳ـ هنگام بازی وسیلههای خود را نظیر اسباب بازی، کیف، سطل، کتاب و… در اطراف وسایل بازی نگذارند، چرا که ممکن است پای سایر بچهها به آنها گیر کند و زمین بخورند.
۴ـ اگر هوا نامساعد است یا قبلاً باران آمده است از وسایل خیس و لغزنده استفاده نکنند، چرا که لغزنده بودن سطح وسایل باعث سر خوردن و افتادن و صدمه دیدن آنها میشود.
۵ـ در طول تابستان، برخی از وسایل بازی علیالخصوص وسایل بازی نظیر سرسره و الاکلنگ به شدت داغ و خطرناک میشوند. حالاخودتان قضاوت کنید وسیلهای که آنقدر داغ شده که حتی قابل لمس نیست میتواند برای تفریح سالم مناسب باشد؟
۶- سعی کنید بچهها هنگام بازی لباسهای بنددار نپوشند و گردنبند و دستبند نیز به همراه نداشته باشند، چرا که احتمال گیر کردن به وسیله ی بازی یا کشیده شده تصادفی توسط سایر بچهها وجود دارد.
نحوه استفاده از وسایل خاص
برخی از وسایل بازی موجود در مهدهای کودک و مدارس به لحاظ ساختار فیزیکی و حرکت با بقیه تفاوت دارند و استفاده از آنها به مهارت و رعایت نکات ایمنی بیشتری نیاز دارد. ایمنی هنگام بازی با الاکلنگ، سرسره، و وسایلی که نیاز به بالارفتن دارند خیلی مهم است. چرا که این وسایل با یکدیگر فرق دارند و استفاده از هر کدام از آنها احتیاط و مهارت خاص خود را لازم دارد. در واقع برخی از آنها طوری طراحی شدهاند که کودکان هر قدر محتاط باشند باز هم خطر در کمین آنهاست. اما چه کنیم که ضریب خطر و جراحت در هنگام استفاده از این وسایل کاهش یابد؟
ـ ایمنی هنگام استفاده از تاب
بیشترین جراحت در بازی، هنگام استفاده از تاب صورت میگیرد اما رعایت چند نکته ساده احتمال خطر را هنگام استفاده از این وسیله کاهش میدهد.
۱ـ تاب باید از وسایلی نظیر کائوچو و پلاستیک فشرده ساخته شود نه فلز و چوب.
۲ـ بچهها همواره باید روی تاب بنشینند و ایستادن روی پا یا زانو هنگام تاب بازی خطرناک است.آنها باید با دو دست تاب را محکم نگه دارند و کمر بند ایمنی آن را نیز ببندند و تا ایستادن کامل تاب پیاده نشوند.
۳ـ سایر بچهها نیز باید از تاب فاصله بگیرند، از راه رفتن و دویدن اطراف تاب خودداری کنند و در فاصله دو متری عقب و جلوی تاب نایستند.
۴ـ استفاده همزمان از تاب توسط ۲ نفر غیر مجاز است. مگر این که تاب برای دو یا چند نفر طراحی شده باشد.
ـ ایمنی هنگام استفاده از الاکلنگ
از آنجا که این وسیله حداقل نیاز به دو نفر برای بازی دارد و هر دفعه بخش انتهایی آن با شدت به زمین برخورد میکند، استفاده از آن در مدارس و مهدهای کودک توصیه نمیشود مگر اینکه دارای فنر محافظ و ضربه گیر باشد. برای استفاده از این وسیله موارد زیر توصیه میشود:
۱ـ الاکلنگ دو صندلی دارد و هر صندلی برای یک نفر. اگر کودکی چاق است نباید در طرف دیگر دو نفر را نشاند بلکه باید کودکی هم وزن او را پیدا کنیم.
۲ـ هنگام بازی بچهها باید روبروی هم بنشیند و نباید به هم پشت کنند.
۳ـ بچهها باید وسیله محافظ را محکم نگه دارند و از لمس کردن زمین خودداری کنند.
۴ـ سایر بچهها نیز نباید پشت یا کنار الاکلنگ با هم بازی کنند.
ـ ایمنی در هنگام استفاده از سرسره
سرسره میتواند یک وسیله ایمن باشد اگر درست استفاده شود.
۱ـ بچهها باید هنگام بالارفتن از نردبان سرسره، میلههای دو طرف را محکم نگه دارند و هر بار پا روی یک پله بگذارند.
۲ـ نباید از سطح سرسره برای بالارفتن استفاده کنند.
۳ـ پایین آمدن با سر یا شکم کاری بس خطرناک و غیرمنطقی است.
۴ـ هر بار باید یک نفر روی سطح سرسره باشد و استفاده گروهی از سطح شیبدار سرسره خطرناک است.
۵ـ قبل از شروع بازی مربی باید سطح سرسره و قسمت فرود را کنترل کند تا کثیف، خیس یا نامناسب نباشد.
۶ـ بعد از اینکه در هر مرحله سر خوردن تمام شد و عمل فرود انجام شد، بچهها باید بلافاصله از جایشان بلند شوند تا نفر بعدی به آنها اصابت نکند.
وسایلی که استفاده از آنها
در مدارس و مهدهای کودک ممنوع است:
علیرغم اینکه رعایت نکات فوق باعث به حداقل رسیدن جراحات در کودکان میشود، ذکر این نکته نیز ضروری است که برخی از وسایل بازی به هیچ عنوان مناسب مهدهای کودک و مدارس نیستند و استفاده از آنها در مدارس ممنوع است. این وسایل عبارتند از:
۱ـ تابهای زنجیری
۲- تاب با ارتفاع بالا
۳- حلقههای آموزش ژیمناستیک
۴- وسایلی که امکان سقوط دارد مانند جانگل جیم و چرخ و فلک بلند
استفاده از این وسایل بعضاً خطرناک است و در مواردی نیز نیاز به داشتن مهارت و گذراندن دوره (ژیمناستیک) دارد که به همین دلیل استفاده از آنها در مدارس و مهدهای کودک ممنوع است.
نکته آخر
همانطور که پیشتر گفتیم، بازی بخشی از پیش نیاز فرآیند پیشرفت فیزیکی، اجتماعی، ذهنی و عاطفی کودک را تشکیل میدهد و نقش اساسی در بروز رفتارهای بهنجار و یادگیری آموزههای اجتماعی دارد. اگر ایمنی در مدارس، مهدکودکها و پارکها لحاظ شوند و بچهها با آسودگی خاطر به بازی و سرگرمی بپردازند، مطمئن باشید بازی نقش موثری در شکل گیری شخصیت بچهها خواهد داشت و در یادگیری مطالب درسی و آموزشی نیز موثر خواهد بود.
ترجمه: وحید حاج سعیدی
روزنامه اطلاعات