مقاله: رو به فردا: فرآیند تصمیم گیری آگاهانه
نویسنده : احمدی،آمنه
رشد معلم » شماره ۲۰۸ (صفحه ۱۴)
تصمیم‌گیری آگاهانه نوعی تفکر است و پایه و اساس تدریس اثربخش را تـشکیل مـی‌دهد.این دسـته از تصمیمات بر اساس دانش تعلیم و تربیت اتخاذ می‌شوند و بر تفکر شهودی و باورهای معلم متکی هستند.معلمان برای دسـتیابی به تدریس اثربخش،نیازمند کسب مهارت‌ها و استفاده از روش‌هایی هستند که به آنها امکان پاسخ‌گویی به انـواع تقاضاهای آموزشی را می‌دهد.زمانی کـه معلمان بـر اساس دانش تعلیم و تربیت به تصمیم‌گیری دست می‌زنند،پیوند میان نظریه و عمل را برقرار می‌سازند.
تدریس اثربخش
شاید نتوان بر سر چیستی یک تدریس«خوب»به توافق رسید؛اما می‌توان تدریس«اثربخش»را به درستی تعریف کرد. معل اثربخش معلمی است که می‌تواند نتایج یـادگیری مطلوب و پیش‌بینی‌شده‌ای برای همه‌ی دانش‌آموزان خود تدارک ببیند. اگر دانش‌آموزان به هردلیلی به نتایج یادگیری مطلوب دست نیابند،حتی اگر این شکست به سبب متغیرهایی فراتر از کنترل معلم باشد،در حقیقتت عملکرد معلم،اثربخش نبوده است.دیوید رایان۱در مـطالعه‌ای گـسترده،معلمان اثربخش را افرادی عادل، مردم‌سالار،حساب،فهیم،مهربان،باانگیزه،اصیل،هوشیار، جذاب،مسئول،باثبات،متعادل و با اعتماد به نفس معرفی می‌کند.
شاولسون۲نیز در همین زمینه اظهار می‌دارد:«برای دستیابی معلمان به آموزش اثربخش،آنان به ارزشیابی مداوم و انتقادی تصمیمات خود نیاز دارند.آگاهی از تصمیم‌گیری در حکم یک فرآیند کاوشگرانه‌ای گروهی و درک پویـایی‌های ایـن فرآیند،امکان رشدد و توسعه‌ی حرفه‌ای را برای معلمان فراهم می‌آورد.»
فرآیند کاوشگری
شکل زیر،رشد حرفه‌ای معلم را از طریق قرار گرفتن در فرآیند کاوشگری گروهی در مراحل متفاوت تصمیم‌گیری به تصویر کشیده است.این چارچوب در تمام مراحل تصمیم‌گیری (برنامه‌ریزی،تدریس و ارزشیابی)مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در سـمت چـپ شکل،چهار مرحله‌ی کاوشگری،که برای تفکر شهودی و رشد حرفه‌ای ضروری است و در بخش راست، پایه‌های دانش حرفه‌ای معلم نشان داده شده است.ویژگی‌های شخصیتی معلم زمینه‌ی لازم را برای درک فرآیند کاوشگری فراهم می‌آورد و به‌کارگیری آن در عمل،فرهنگ کاوشگری و توسعه‌ی حرفه‌ای را بـه صـورت فـردی و گروهی در میان معلمان رواج می‌دهد.اجزای این چـارچوب در مـورد تـحلیل نمونه کارهای دانش‌آموز در پی می‌آید:
چارچوب مفهومی برای راهنمایی رشد تصمیم‌گیری و تأمل معلمان
مراحل کاوشگری۳ مشاهده/جمع‌آوری اطلاعات
معلمان پیوسته به صورت رسمی(سنجش‌های کتبی،پروژه‌های گروهی،نمایش/بازی‌ها)یا غیر رسمی(بحث‌های کـلاسی یـا گفتگوهای فـردی)در حال جمع‌آوری اطلاعات در مورد عملکرد دانش‌آموزند؛اما برای قضاوت صـحیح بـاید نتایج کار را به صورت همه‌جانبه مورد بررسی قرار دهند.به این منظور، معلم،نمونه کارهای دانش‌آموز را برای مطالعه در اختیار گروه قرار می‌دهد.اعضای گـروه مـطالعه،نمونه کـارها را مورد بررسی قرار می‌دهند و هریک،نظر خود را بدون قضاوت یا تفسیر بـیان می‌کنند.این کار به معلم امکان می‌دهد از مزیت نگریستن به نتایج کار دانش‌آموز از زوایای متفاوت بهره‌مند شود.
تحلیل/تفسیر
سپس معلمان گروه مطالعه،یافته‌ها را از این زاویـه،که اطلاعات مـربوط،چه چـیزهایی را در مورد یادگیری دانش‌آموز نشان می‌دهد،مورد بررسی قرار می‌دهند.آنها در حین بررسی، بر اساس تـجربه و دانـش حرفه‌ای خود پرسش‌هایی از این دست مطرح می‌کنند:
محتوا:دانش‌آموز چه چیزی می‌فهمد یا چه بدفهمی‌هایی را می‌توان تشخیص داد؟
دانش‌آموز:کدام‌یک از ویژگی‌های شخصیتی دانـش‌آموز در ایـن کـار بر عملکرد او تأثیر داشته است؟شناخت ما در مورد سبک‌های یادگیری دانش‌آموز تا چه حـد است؟
روش‌ها:روشهای تـدریس تـا چه میزان کارآیی داشته است؟روش‌هایی که قبلا در یادگیری دانش‌آموز مؤثر بوده، کدام است؟
سنجش:تکالیف سنجش تا چه انـدازه اطـلاعات مـفیدی در مورد میزان درک دانش‌آموز در اختیار ما قرار می‌دهد؟
زمینه/بافت:دانش‌آموز در چه ساعتی از روز این فعالیت را انجام داده است؟
فرضیه‌سازی
پس از بررسی و تحلیل کـار دانـش‌آموز،معلمان(فرضیه‌ها) درباره‌ی این‌که کدام تفسیر از عملکرد دانش‌آموز معقول‌تر است و چه اقداماتی برای ارتقای یادگیری او سـودمند اسـت،حدس‌هایی می‌زنند.همان‌گونه کـه دیویی اظهار داشته است،معلمان قبل از هرکاری باید از خود سؤال کنند که بعد از این مـرحله،برای ایـن دانش‌آموز چه کار می‌توان کرد؟چرا این کار مناسب است؟در نتیجه‌ی این اقدام،چه چیزی اتفاق می‌افتد؟
اقدام/آزمایش
معلم پس از سـبک و سـنگین کـردن همه‌ی گزینه‌ها،راهکاری را انتخاب و در کلاس اجرا می‌کند.سپس نتایج کار پس از دریافت نمونه‌ی کار بعدی دانش‌آموز،برای ارتقای یادگیری،مجددا در گـروه مـورد مطالعه قرار می‌گیرد.
زمانی که معلمان با تشریک‌مساعی به تحلیل کار دانش‌آموز مبادرت می‌ورزند،می‌توانند پایـه‌های دانـش حـرفه‌ای خود را (محتوا،دانش‌آموز،روش‌ها،سنجش،بافت/زمینه،رویه‌های کار) توسعه دهند.آنها از دانش خود برای تعیین محتوای یادگیری بر اساس استانداردهای برنامه‌ی درسی اسـتفاده مـی‌کنند،درباره‌ی پیشینه‌ی فـرهنگی دانش‌آموزان،ویژگی‌های رشد و سبک‌های یادگیری آنها مطالعه می‌کنند و بر مبنای محتوا و نیز ویژگی دانش‌آموزان روشـ‌های تـدریس خود را انتخاب می‌کنند.آنان از ابزارهای گوناگون سنجش برای پایش مستمر پیشرفت دانش‌آموزان در دستیابی به اهداف و نیز تعیین نـیازهای یـادگیری فردی آنها استفاده می‌کنند.آنان باید سایر عوامل زمینه‌ای/بافتی (مثل کلاس درس،مدرسه،منطقه،جامعه‌ی محلی و کشور)را،که بر یـادگیری دانـش‌آموزان اثر می‌گذارند،مورد مطالعه قرار دهند و رویه‌های کـاری خـود را بـرای تعیین میزان درستی و اثربخشی آن بررسی کنند.برای مـثال مـعلمی را در نظر بگیرید که پروژه‌ی یک دانش‌آموز را با موضوع سنگ‌ها و کانی‌ها مورد بررسی قرار می‌دهد.او مـمکن اسـت مفاهیم اساسی مرتبط با پروژه را(مـحتوا)، ویژگی‌های شـخصیتی،علایق و دانش پیـشین دانـش‌آموز،نحوه‌ی به‌کارگیری رویـکرد مشارکتی در تدریس(روش‌ها)،نحوه‌ی سنجش عملکرد دانش‌آموز برای آگـاهی از تـحقق یادگیری قصد شده(سنجش)و تأکید کنونی مدرسه و جامعه محلی را در کسب مهارت‌ها(زمینه یا بافت)تحلیل کند.
این فـرآیند بـه معلم امکان می‌دهد از طریق قرار گـرفتن در موقعیت‌های مبهم و بررسی تـصمیمات خـود به صورت همه‌جانبه، از نیازهای حـرفه‌ای خـود آگاه شود و تلاش کند تا از طریق ارتباط با همکاران یا کارشناسان،توانمندی‌های حرفه‌ای خود را تـوسعه دهـد.قرار گرفتن در گروه مطالعه،این امکان را بـرای معلمان فـراهم مـی‌آورد تا به صـورت فـردی نیز کار خود را مـورد بررسی و تـحلیل قرار دهند.
زیرنویس
(۱). David Rayan
(۲). Shavelson
(۳).چگونگی طی مراحل کاوشگری بر مبنای تصمیمات ارزشیابی توضیح داده شده است.این شیوه برای هـریک از انـواع تصمیمات برنامه‌ریزی یا تعاملی نیز قابل اجراست.
منبع
۱.Johnson,David W.and Johnson,T.Roger(1999).Learning together and alone,cooperative,competitive,and individualistic learning.
۲.Multiple Intelligence Workshop,ASCDṣ۲۰۰۰.
۳.McKeachie,W.(1986).The gap between theory and practice.
۴.Elbaz,F.(1991).Teacher participation in curriculum develop- ment in international Encyclopedia at curriculum development, pergamon press.
۵.Schon,D.(1987).Education the reflective practitioner:To- ward new design for teaching and learning in the profession, sanfransisco:Jossey-Bass.
۶.Carol and Tomlinson(1999).The differentiated classroom, responding to the need of all learners.
۷.ایزدی،صمد،طراحی الگـوی نـیمه‌متمرکز برای نـظام بـرنامه‌ریزی درسـی ایران و نقش معلمان در فـرآیند برنامه‌ریزی درسی،رساله‌ی دکتری،۱۳۷۹.
