سازمان دهی کلاس (رهنمودهای تدریس) / قسمت اول
نوشتهء اسـپنس روگرز
ترجمهء محمد علی شمیم
درباره انگیزش
انگیزش اصطلاحی است که برای تمرکز انرژی ناشی از مـیل و نـیاز آدمـی به کار می‌بریم.ما معتقدیم که همه مردم،از جمله دانش‌آموزان،ذاتا برای یادگیری انگیزه دارند.در عین حال ممکن است نیست بـه آنچه به آنها یاد می‌دهیم،برانگیخته نشوند.این امر در افراد بزرگسال هم دیده می‌شود بنابراین تعجب آور نـیست که دانش‌آموزان هم نسبت بـه آنـچه تدریس می‌شود،علاقه‌ای نشان ندهند.ولی این به آن معنی نیست که آنچه تدریس می‌کنیم،اهمیّت ندارد؛بلکه به‌طور دقیق به آن مفهوم است که ما با ایجاد (به تصویر صفحه مراجعه شود) محیطی که انگیزه درونی را برای جهت دادن یادگیری پدید آورده است،با شکل پیـچیده‌ای مواجه هستیم.
ما همواره با این پرسش روبه‌رو هستیم که:«چگونه می‌توانیم در دانش‌آموزان انگیزه ایجاد کنیم؟»شاید بهتر باشد به جای این پرسش بپرسیم: «چگونه می‌توانیم تمام انگیزه‌های درونی دانش‌آموزان را برای یک تدریس موفقیت‌آمیز به کار گیریم».
هیچ روشی به تنهایی در ایـجاد انگیزش کـار ساز نیست.در عوض، مجموعه‌ای از راهبردها و فنون با رعایت اصول به کمک هم محیطی دوستانه پدید می‌آورند و انگیزه دانش‌آموزان را برای یادگیری افزایش می‌دهند.اگر از این افکار استفاده می‌کنید،سعی کنید به بنا کردن همبستگی،که شالوده آن بر احترام، اعتماد و نیازهای مردم اسـتوار اسـت، توجه بیشتری داشته باشند.لذت بردن،احساس تعلق کردن، استقلال،مورد احترام واقع شدن، سلامت،مقصد و موفقیت واقعی از جمله نیازهای آدمی است.نکاتی که در این‌جا معرفی می‌شود ابزار مؤثری برای ایجاد این همبستگی هاست.
پیشنهاد ما این است که هربار یـک رهنمود در نـظر بگیرید و هرروز برای توسعه آن بکوشید تا احساس کنید که کاملا درونی شده‌اند.بعد رهنمود جدیدی برگزینید و برای مراحل بعد آماده کنید.پیشنهاد دیگر آن است که به ازای هر هفته،یک رهنمود در نظر بگیزید تا به راحتی برای شما و دانـش‌آموزان جـا بیفتد.
مهم آن اسـت که بهره گیری از هر رهنمود،تا چـه حـد شـما و دانش‌آموزانتان را به هم وابسته و نزدیک می‌کند.در مقام یک معلم، ما مجبوریم اندیشه‌ها را با نیازهای دانش‌آموزان و حقایق در روند تدریس،تطبیق دهیم،بنابراین هر اندازه در پس راهبردها اصول را بیشتر باور داشـته بـاشیم،موفق‌تر خواهیم بود.
دو اصـل کلیدی برای بروز انگیزش درونی برای یادگیری
۱.زمینه‌ها را سامان دهید،نه دانش‌آموزان را!
مردم،و بـالطبع دانـش‌آموزان،از این‌که دیگری بر آنها مدیریت کند، ناراضی‌اند.اما به مدیریت‌های شایسته تمایل نشان می‌دهند و از آن لذت می‌برند.مدیران شایسته برای آماده کردن زمینه‌هایی(محیط،شرایط و اوضاع)که مردم مـی‌طلبند،با جـدیّت کار مـی‌کنند،خود را تغییر می‌دهند و به خطر می‌اندازند.مدیران ضعیف (کسانی که مردم با آنـ‌ها کار و از آنها پیروی نمی‌کنند)؛سعی دارند مردم را طبق دستورالعمل‌های از پیش تعیین شده و در جدول زمانی تعیین گردیده، به انجام وظیفه و کار وا دارند.معلمان موفق،رهبران شـایسته‌ای هستند.
۲.برای مـوفقیت در رهـبری باید از پندهای استفن کالوی از کتاب هفت عادت در انسان‌های بسیار موفق پیروی کرد«ابتدا بـفهمید…»باتوجه بـه این موضوع به خوبی تصمیم خواهیم گرفت که دانش‌آموزان،چه کسانی هستند،نیازهای آنها کدام‌اند، چگونه فکر می‌کنند و چه چیزهایی برایشان اهمیّت دارد.هـمه ایـن مـوارد در عملکرد ما در مقام یک رهبر تأثیر گذارند و به ما یاد می‌دهند چگونه انگیزه درونـی را در کـارکنان یـا دانش‌آموزان بیدار کنیم.
رشد معلم » شماره ۱۶۸ (صفحه ۲۰)
هرگاه مواد دیداری به خوبی آماده نباشند. دانش‌آموزان وضع را ناشی از بی توجهی معلم نسبت به خود، به مطالب و یـادگیری خواهند دانـست یـا دست کم آن را اینگونه تعبیر خواهند کرد. در نخستین روز کلاس،از دانش‌آموزان بخواهید پیام الهام بخشی را که برای آنها اهمیّت دارد،بنویسند و شکلی رسم کـنند کـه پیام را مشخص کند. آن‌گاه پس از امضاء آن را روی دیوار مربوط به پیام‌ها نصب کنند.
سازمان دهی کلاس
۱.امور بصری را سامان دهید
۰بعضی دانش‌آموزان وقـتی دیـدنی‌ها خارج از نـظم و تعادل باشد،ناراحت می‌شوند و کمتر در فرآیند یادگیری شرکت می‌کنند.در این زمینه سعی کنید تصویر مربوط به او رهد یـا دیـگر رسانه‌ها در وسط پرده قرار گیرد و دستگاه را چنان تنظیم کنید که تصویر در بزرگ‌ترین اندازه و با وضوح بـیشتر در مـعرض دیـد قرار گیرد.
پوسترها را به‌گونه‌ای روی دیوار نصب کنید که قسمت‌های بالا و پایین تقریبا در یک جهت باشد و لبه‌های بالا،گوشه‌ها یا خطوط مرکزی در یـک ردیف بـاشند و در حال تعادل قرار گیرند.
۲.به منظور انعطاف‌پذیری، حرکت و تأمین میدان دید،شیوه نشستن را در کلاس سازمان دهید.
میزها را به‌گونه‌ای بـچینید کـه بـتوان به راحتی آنها را حرکت داد و برای فعالیتهای گوناگون جا به جا کرد.
صندلی‌ها را می‌توان به‌گونه‌ای قرار داد که
دانش‌آموزان بتوانند برای یک کـار گروهی،به سـرعت رویـ آنها بنشینند. (توجّه:گروه‌های بیش از ۲ نفر مؤثر نیستند،مگر آن‌که مهارت‌های کار گروهی به آنها آموزش داده شده باشد).
صندلی‌ها را بـرای بـحث‌های گروهی،دایره وار بچینید.
از یک الگوی(؟؟؟)مانند استفاده (به تصویر صفحه مراجعه شود) کنید تا تمام دقت‌ها به یک جهت متمرکز شود.
وقتی از الگوی(؟؟؟)یا ردیف‌ها و سـتون‌ها اسـتفاده می‌کنید،یا اندکی جا به جایی ترتیبی بدهید که بین صندلی‌ها راهروهایی برای رفت و آمـد به وجـود آید.
۳.مطمئن شوید که«دیدن»به سادگی و به‌طور مؤثر امکان پذیر است.
(به تـصویر صـفحه مـراجعه شود) وقتی دانش‌آموزان برای رؤیت چیزی‌که در یادگیری آنها مـهم اسـت، با مشکل مواجه باشند،سر خورده می‌شوند و انگیزه خود را به دو دلیل از دست می‌دهند:
الف)هرگاه مواد دیداری به خـوبی آماده نـباشند،دانش‌آموزان وضع را ناشی از بی توجهی مـعلم نـسبت به خـود، به مـطالب و یـاد گیری خواهند دانست یا دست کم آن را ایـن‌گونه تـعبیر خواهند کرد.
ب)آدمی نیاز دارد خود را زیرک، توانا،شایستهء رقابت و موفق نشان دهد و دانش‌آموزان هم از این قاعده مـستثنی نیستند.در نـتیجه،وقتی مشکلاتی بر سر راه آنها وجود داشته بـاشد،علاقه خود را از دست می‌دهند.
خودتان را در جای دانش‌آموزانی قرار دهید کـه کـمترین توجه را به درس نشان می‌دهند مـشکلات آنـ‌ها را بیابید و تمام موقعیت‌ها را در کلاس چنان کنترل کنید تا مطمئن شوید که استقرار آنها به‌گونه‌ای اسـت کـه همه چیز را به سادگی می‌بینند و می‌خوانند.
تصاویر مـربوط بـه ورقـه‌های شفاف یا اسلاید را روی کـاغذی بـه ابعاد ۳۰*۲۰ سانتی متر چـاپ کـنید.آنها را روی یک صندلی یا میز استوار قرار دهید و مطمئن شوید که دانش‌آموزان،آن را به وضوح مـی‌بینند اگـر در این مورد شک دارید،از خود آنان بپرسید.
برای تـهیه پوسـتر و ورقه‌های شفاف،از رنـگ‌هایی کـه مـتضادند استفاده کنید.زمینه سیاه با حـروف سفید برای نمودارهای رایانه‌ای بسیار خوب است.زمینه سفید با حروف یا خطوط سیاه،آبی ارغوانی یا سبز نیز مـناسب است.از رنـگ جز در موارد خاص (نوشتن عناوین،اهمیت موضوع و…) اسـتفاده نکنید.
۴.کلاس را پاکـیزه نـگه دارید
برای بـسیاری از دانـش‌آموزان، سازمان دهی خوب و پاکـیزگی کـلاس اهمیّت دارد.در بعضی دانش‌آموزان، بی‌نظمی در کلاس چنان تأثیری دارد که یادگیری را دشوار می‌کند.وقت بگذارید تا مطمئن شوید:
انبوهی از مواد در کلاس وجود نداشته باشد و در صورت نـیاز،هرچیز به دقـت در جـای مناسب قرار گیرد.
میز معلم یا محلی که روی آنـ فعالیت‌ها انـجام مـی‌شود عـاری از مـواد و چـیزهای زیادی و پاکیزه باشد.
همه آثار میخ،سوراخ‌ها و شکاف‌ها(روی دیوار)قبل از ورود دانش‌آموزان زد و ده شود و در معرض دید واقع نشود.
آشغال‌های کف اتاق یا جاهای دیگر،قبل از ورود دانش‌آموزان برداشته و دور ریخته شده باشد.
این تمهیدات باعث می‌شود دانش‌آموزان،اولیا و مسؤولان دریابند که ماهیّت کار را می‌شناسیم،با دانش‌آموزان و نـقش خود آشنا هستیم و حرفه‌ای عمل می‌کنیم.
۵.جایی را به کارهای خلاق دانش‌آموزان اختصاص دهید
(به تصویر صفحه مراجعه شود) قسمی از یک دیوار را برای آفرینندگی‌ها تعین کنید.بهترین راه انتخاب،دیوار عقب کلاس است.زیرا به اندازه سایر دیوارها در کار تعلیم اثر گذار نیست.
دیوار مربوط بـه کـارهای الهام بخش شخصی،مکانی است که هر دانش‌آموز می‌تواند آنچه را برایش اهمیّت دارد،روی آن به نمایش بگذارد.در این زمینه،نکاتی گفتنی است:
در نخستین روز کلاس،از دانش‌آموزان بخواهید پیام الهام بخشی را که برای آنها اهمیّت دارد،بنویسند و شکلی رسم کنند که پیام را مـشخص کند.آن‌گاه پس از امـضا،آن را روی دیوار مربوط به پیام‌ها نصب کنند.
از دانش‌آموزان بخواهید پوستر شخصی مربوط به خود را تولید کنند و روی دیوار نصب کنند و با دیگران سهیم شوند.
این دیوارها،اساس احساس اجتماع است.زیرا همه در تـهیه آنـ‌ها سهم دارند و برای هرکس یک قـلمرو یـا محدوده تعیین می‌شود.
۶.نو پردازی مناسب را فراموش نکنید
کلاس‌های درس مکان‌هایی هستند که دانش‌آموزان در آن‌جا گرد می‌آیند تا با جدیّت کار کنند و خوب یاد بگیرند. آدمیان جانوران شب زی نیستند و ما چنان تحوّل یافته‌ایم که می‌توانیم در روز انـجام وظـیفه کنیم.بنابراین،اطمینان حاصل کنید که نـور پردازی کـلاس مناسب و تا حد امکان به حالت طبیعی نزدیک است.دریچه‌ها را بگشایید تا اتاق از نور طبیعی اشباع شود،اما مواظب باشید دانش‌آموزان در نور مستقیم خورشید کار نکنند.اگر پنجره‌ها برای رساندن نور کافی نیستند،با منابع نوری دیگر،کمبود را جبران سازید.
از چراغ‌های مهتابی به‌طور محدود برای تأمین نور استفاده کنید.زیرا این نور،اگر بسیار درخشان باشد، اضظراب‌آور خواهند بود.اگر ناچارید از نور چراغ مهتابی استفاده کنید،مقدار نور لازم را از طریق آزمایش و به کمک دانش‌آموزان به دست آورید.
Spence,Roger,Teachig Tips:105 ways to increase motivtion and Learning,Peak Learning system, . 1990
