از کتاب های قاعده محور تا آموزش های متن محور
محمد عمرانی
اشاره: بیش از سه دهه است که زبان عربی با پشتوانه قانون اساسی به عنوان یکی از دروس اصلی دانش آموزان در مقاطع راهنمایی (متوسطه اول ) و دبیرستان (متوسطه دوم ) تدریس می گردد، اما با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز هم شاهدیم که برخی دانش آموزان وخانواده های آنان به این درس همچون مهمانی ناخوانده در جمع دیگردرس های مدرسه نگاه می کنند.به راستی علت چیست؟
و چرا برخی از دانشآموزان از یادگیری درس عربی گریزان هستند؟و راه چاره برای حل این مسئله چیست؟
بررسی نتایج بدست آمده و تجربه طولانی اخیر نشان می دهد که تـدریس زبان عربی همواره با ناکامی هایی رو به رو بوده است برنامه ریزی نادرست و عدم ارائه چارچوبی مشخص گویای این امر است که مسئولان غالبا” در آموزش عربی تعریف و موضعگیری درستی ندارند.
تردید برخی از دبیران در فایده آموختن زبان عربی برای دانش آموزان رشته های تجربی و ریاضی و … و همچنین عدم تمایل دانش آموزان در واکنش های منفی آنها در برخورد با این درس از جمله نارسایی های آموزشی آن است.بـرخـلاف آن چه که بسیاری تصور کرده اند ،
مشـکل اصلی،خود این زبـان نیست بلکه راه های ارائـه آن است. و چنانچه بخواهیم دیدگاه ها و قضاوت های نادرست درباره زبان عربی اصلاح گردد باید به پیروی از اصول زبان آموزی ،آن را مطابق با زمان و مناسب با روحیات دانش آموزان منتقل کنیم و به نظر می رسد تمـام مشکلات از اینجا ناشی شده که زبان عربـی موقعیت مساعد و شرایط مناسب جهت شناسانیدن خود نیافته است،لذا آنچه در ابتدای کار مقابل زبان آموز قرار
می گیرد چهره خشک و خشن قواعد صرفی و نحوی و بیان و بلاغت است که حتی بسیاری از علاقه مندان و مشتاقان را از پیمودن راه ناامید می کند.
شاید یکی از مهمترین اشکالات در امر آموزش زبان عربی این مسئله باشد که آموزش این زبان درکتاب‌های درسی مدارس به شدت قاعده محوربوده است ، ضمن آنکه بسیاری از دبیران عربی، یا فارغ التحصیل رشته هایی غیراززبان عربی هستند و یا آموزش این زبان را منحصر به حفظ قواعد صرف و نحو می‌دانند و تصوّر آنان این است که یادگیری زبان عربی فقط در تجزیه و ترکیب کلمات است. این درحالی است که به عقیده کارشناسان قواعد وسیله ای
برای فهم زبان و ایجاد مهارت تفهیم و تفهّم است امّا کتابهای عربی در سال های گذشته این طور نبودند لذا یک تغییر اساسی در شیوه آموزش آن لازم و ضروری بود، که خوشبختانه در سالهای اخیر با متن محور شدن کتاب های درسی این اتفاق افتاده است ولی هنوز تا رسیدن به مرحله ایده آل فاصله زیادی داریم.
در حال حاضر کتابهای عربی مدارس،
«واژه محور» و«متن محور» هستندو این اولین گام بسوی موفقیت است و گامهای دیگر در این راه سپردن کار به کاردان یعنی
به کار گیری معلمان فارغ التحصیل زبان عربی در تدریس این زبان تخصصی و تغییر نگاه مدرسان زبان عربی از قاعده محوری کتابها به متن محوری و….. است.بقول کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی «وقتی آموزش عربی، متن محور باشد، جذاب و کاربردی است چرا که دانش‌آموز با خود می‌اندیشد آموخته‌های من در زندگی به کارم می آید و می‌توانم وقتی قرآن می‌خوانم یا سفری به کشورهای عربی می‌روم، جملات را متوجه شوم »به اعتقاد عادل اشکبوس « دانش‌آموز با خود فکر می‌کند، اگر سفری به کشوری عربی بروم و نتوانم مسیر را پیدا کنم به عنوان مثال می‌گویم «أنا ساکن فی فندق خدام الحسین.»؛ هیچ کس از من نمی پرسد «أنا» مبتدا یا خبر است؟ آنجا باید بتوانم زبان را درک کنم و به کار ببرم. »اشکبوس با بیان اینکه هدف اصلی کتابهای جدید عربی، «فهم متن» است،
می گوید: وقتی دانش‌آموز بتواند متن را درست بخواند و ترجمه کند، دیگر درس را متوجه
می شود و مکالمه را نیز متوجه می‌شود.
وی اضافه می کند: کتابهای درسی عربی پیشین قواعدی بسیار دشوار را آموزش می‌داد و ظرافت‌های زبانی به گونه‌ای آموزش داده می‌شد که گویا قرار است دانشآموزان به زبان عربی شعر بگویند و یا سخنرانی کنند. حرکت‌های انتهای کلمات که بیانگر نقش کلمات یا به اصطلاح اِعراب هستند به شیوه‌ای افراطی آموزش داده می‌شد.
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی
آموزشی با تأکید بر اینکه بین آموزش زبان عربی به عرب زبان و غیر عرب زبان فرق بسیار است ولی متأسّفانه آموزش عربی در کتابهای درسی گویی برای عرب زبان بود، می افزاید: دانستن ظرافت‌های دشوار زبانی برای کسی که یک زبان را در حد نیاز می‌خواهد بداند، جذابیت ندارد و او را خسته می‌کند و با گذر زمان، او را از یادگیری متنفّر می‌کند.
با مروری ساده بر مطالب کتاب های آموزش عربی سال های گذشته متوجه می شویم که بسیاری از کلمات فقط یک باردر کتاب تکرار شده بودند در حالی که در کتاب های جدید ،
کلمات و عبارتهای درسی پایه هفتم در پایه های
هشتم و نهم نیز تکرار می‌شوند.
گفتنی است که تألیف کتاب های عربی مقطع متوسّطه دوم با رویکرد متن محور از سال ۱۳۹۲درگروه عربی سازمان پژوهش و
برنامه ریزی آموزشی آغاز شده است و دلیل اصلی موفقیت این کتاب ها حضور تعدادی از مولفان وصاحب نظران توانمند زبان عربی در شورای تألیف و برنامه ریزی درسی بوده است.
نکته دیگر اینکه هدف اصلی کتابهای جدید آموزش عربی مدارس، «فهم متن» است، و هنگامی که دانش‌آموز بتواند متن را درست فهمیده و ترجمه کند، دیگر درس را متوجه می شود و طبیعتا مکالمه را نیز متوجه می‌شود.
کتابهای درسی آموزش عربی سال های قبل ، قواعد بسیار دشواری را آموزش می‌داد و ظرافت‌های زبانی درآن کتابها به گونه‌ای آموزش داده می‌شد که به گفته ” اشکبوس ” گویا قراربود دانشآموزان به زبان عربی شعر بگویند و یا سخنرانی کنند. ضمن آنکه اِعراب به شیوه‌ای افراطی آموزش داده می‌شد.
تجربیات زبان شناسان نشان می دهد که دانستن ظرافت‌های دشوار زبانی برای کسی که می‌خواهد، یک زبان را در حد رفع نیازبداند نه تنهاجذابیت ندارد بلکه به مرور زمان، او را از یادگیری نیز متنفّر می‌کند.
در حال حاضر کتابهای آموزش عربی مدارس «متن محور» و «واژه محور» هستند؛ به همین دلیل در پایان کتاب، کلمات و عبارت های جدید تمام پایه‌ها وجود دارد، به عنوان مثال در پایه نهم، تمام واژه‌های پایه‌های هفتم، هشتم و نهم در پایان کتاب آمده است. این در حالی است که در چند دهه گذشته چنین چیزی در کتابهای درسی معمول نبوده است.و فراموش نکنیم که برای یادگیری بهتر هر زبانی ، دانش‌آموزیا زبان آموز باید از طریق یادگیری لغت ها و عبارات ذخیره واژگانی‌اش را افزایش دهد.
آموختن زبان عربی در حد فهم زبان، برای
دانش آموز، کافی است ودرک مطلب وآموختن «صرف» ازعلم «صرف و نحو»، بسیار مفیدتر است زیرا هر زبان آموز تازه کاری در پی فهمیدن منظور مخاطب است و اگر درتکلم اشکالی داشته باشد چندان مهم نیست ندارد.
هدف از آموزش قواعد کمک به تسریع و تسهیل آموزش است، و مطالبی که مملو ازریزه کاری‌های نحوی باشد، برای دانش‌آموز هیچ سودی ندارد، ریزه کاری‌های نحوی فقط برای کسانی مفید است که می‌خواهند از آیات قرآن و احادیث، حکم شرعی استنباط کنند. برای دانش آموز، آموختن عربی در حد فهم زبان، کافی است و دانش‌آموز و حتی دانشجوی رشته عربی نمی‌تواند در هنگام گفت‌وگو مسائل نحوی زبان را رعایت کند. و حرف آخر این که نتیجه سخت‌گیری درآموختن علم «صرف و نحو»، ، این می شود که هیچ دانش آموزی پس ازپشت سر گذاشتن ۶ سال آموزش عربی درمدرسه پس ازگرفتن دیپلم نه می تواند چند جمله عربی حرف بزند و نه قادر است که چند سطر به این زبان بنویسد. رسالت
