برنامه ریزی

سیر تحول در برنامه درسی دوره های راهنمایی تحصیلی ایران

چگونگی برنامه‏ریزی درسی و محتوی برنامه‏های درسی باتوجه‏ به مفهوم گسترده آن‏که دربرگیرنده‏ی تمام فعالیتهای یاددهی- یادگیری و تجارب دانش‏آموزان می‏باشد،و نیز سیر تحولات و تغییراتی که این برنامه‏ریزیها در ایران داشته با تجربه‏های ارزشمند نویسنده مقاله درهم تبلور یافته،و ره‏توشه‏ای را برای دست‏اندرکاران‏ و برنامه‏ریزان درسی فراهم نموده است.

توجه نویسنده به این موضوع آن هم در زمانیکه از تغییر نظام‏ آموزشی در دوره‏های مختلف تحصیلی سخن می‏رود و شوراهای‏ متعددی که به برنامه‏ریزی درسی مشغول هستند کاری مسؤولانه و ارزشمند است که از تکرار احتمالی کاستیها و نارسائیها جلوگیری‏ می‏کند.

نویسنده در پایان مقاله،مطالب را درهم تلفیق نموده و آنها را تحت عنوان استنباطهای کلی ارائه داده و علاوه بر این چند پیشنهاد کاربردی نیز برای تدوین برنامه‏ریزی درسی در دوره راهنمایی را یادآور شده است.

 

آدرس مقاله در پایگاه مجلات تخصصی نور: مجله تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » بهار ۱۳۷۳ – شماره ۳۷ (از صفحه ۱۱ تا ۳۰)
عنوان مقاله: سیر تحول در برنامه درسی دوره های راهنمایی تحصیلی ایران (۲۰ صفحه)
نویسنده : صافی، احمد
چکیده :
کلمات کلیدی :

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره ۳۷ (صفحه ۱۱)


سیر تحول در برنامه درسی‏ دوره‏های راهنمایی تحصیلی ایران

نوشته:احمد صافی

معرفی مقاله

چگونگی برنامه‏ریزی درسی و محتوی برنامه‏های درسی باتوجه‏ به مفهوم گسترده آن‏که دربرگیرنده‏ی تمام فعالیتهای یاددهی- یادگیری و تجارب دانش‏آموزان می‏باشد،و نیز سیر تحولات و تغییراتی که این برنامه‏ریزیها در ایران داشته با تجربه‏های ارزشمند نویسنده مقاله درهم تبلور یافته،و ره‏توشه‏ای را برای دست‏اندرکاران‏ و برنامه‏ریزان درسی فراهم نموده است.

توجه نویسنده به این موضوع آن هم در زمانیکه از تغییر نظام‏ آموزشی در دوره‏های مختلف تحصیلی سخن می‏رود و شوراهای‏ متعددی که به برنامه‏ریزی درسی مشغول هستند کاری مسؤولانه و ارزشمند است که از تکرار احتمالی کاستیها و نارسائیها جلوگیری‏ می‏کند.

نویسنده در پایان مقاله،مطالب را درهم تلفیق نموده و آنها را تحت عنوان استنباطهای کلی ارائه داده و علاوه بر این چند پیشنهاد کاربردی نیز برای تدوین برنامه‏ریزی درسی در دوره راهنمایی را یادآور شده است.

این مقاله را آقای احمد صافی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و هیأت تحریریه فصلنامه نوشته و در اختیار فصلنامه قرار داده که به این وسیله از ایشان قدردانی می‏شود.

«فصلنامه»

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره ۳۷ (صفحه ۱۲)


مقدمه:

یکی از عوامل مؤثر در پیشرفت نظام آموزش و پرورش هر کشور،محتوای برنامه‏های‏ درسی و چگونگی برنامه‏ریزی درسی آن است.اهمیّت این موضوع موجب شده است تا محتوای درسی به‏عنوان عنصر اصلی و هسته مرکزی برنامه‏های تعلیمی و تربیتی،همواره‏ مورد توجه فلاسفه،علماء و مربیان تعلیم و تربیت و نظریه‏پردازان آموزشی و درسی قرار گیرد.امروزه برنامه‏های درسی را نخستین مظهر فلسفه تعلیم و تربیت(۱)و مهمترین عامل‏ اساسی در عمل یادگیری می‏دانند و از مهمترین انواع برنامه‏ریزی در آموزش و پرورش به‏ حساب می‏آوردند.

در جهان معاصر مفهوم برنامه درسی و تعریف برنامه‏ریزی درسی،گسترده‏تر گردیده، به‏گونه‏ای که علاوه بر مواد درسی،کلیّه فعالیتهای یادگیری و تجارب دانش‏آموزان را نیز در برمی‏گیرد.

توجه به این امر در ایران در زمانی که از تغییر نظام آموزش و پرورش در دوره‏های‏ مختلف تحصیلی از جمله دورهء راهنمایی سخن می‏رود و شوراهای متعددی به برنامه‏ریزی‏ درسی مشغول هستند،کاملا ضروری است.

بنابراین‏چنین به نظر می‏رسد که ارایه سیمایی از سیر تحول برنامه‏ریزی درسی دوره‏ راهنمایی تحصیلی زمینه لازم را برای برنامه‏ریزی بهتر این دوره توسط برنامه‏ریزان و دست‏اندرکاران تعلیم و تربیت فراهم خواهد کرد.

تحول در برنامه‏های درسی دورهء اول متوسطه و دورهء راهنمایی تحصیلی

۱-سابقهء برنامه‏ریزی درسی در ایران به اختصار

مطالعه سیر تحول برنامه‏های درسی در ایران نشان می‏دهد که تا تصویب قانون اساسی‏ معارف،دولت در تهیه و تدوین و تصویب برنامه‏های درسی دوره‏های مختلف تحصیلی‏ دخالت و نظارت همه‏جانبه نداشته است.اگرچه با تأسیس وزارت علوم در سال ۱۲۷۲ هجری قمری،مدارس متعدّدی دایر گردید و بودجه‏ای از طرف دولت برای اداره آموزش‏ و پرورش کشور اختصاص یافت ولی این وزارتخانه در آغاز کار،دخالتی در تنظیم برنامه‏ و تدوین کتاب و روش تدریس در مدارس نمی‏کرد و معلمان و مؤسسان مدارس که عموما از فضلا و فرهنگ‏دوستان عصر خود بودند،آزادی عمل داشتند تا به هر نحو که مقتضی‏ بدانند،برنامه کار خود را تنظیم و کتابهای درسی را تدوین کنند.(۲)

در قانون اساسی معارف مصوب ۱۲۹۰ شمسی،نقش وزارت معارف و سیاستهایی که‏ باید در تهیه و تدوین برنامه‏های درسی صورت گیرد،مشخص گردیده است.

در مادهء دو این قانون آمده است که:

“پروگرام مدارس و مکاتب از طرف وزارت معارف معین می‏گردد و باید در پروگرام،

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره ۳۷ (صفحه ۱۳)


حیثیت علمی و صنعتی و نشو و نمای بدنی،ملحوظ باشد.”

در ماده ۱۴ ذکر شده است که:

“وزارت معارف،باید تدریس کتبی را که مضر به اخلاق و دین محصلین است،ممنوع‏ نماید و کتبی که از طرف وزارت معارف ممنوع شده باشد در هیچ مدرسه‏ای نباید تدریس‏ شود.”

در ماده ۱۷ آمده است که:

“پروگرام مکاتب و مدارس ابتدایی و متوسطه باید تعلیم واجبات دینی را به قدر لزوم‏ شامل باشد.”در قانون شورای عالی معارف که در سال ۱۳۰۰ شمسی به تصویب رسیده، رسیدگی به برنامه‏های مدارس و تطبیق کتابهای درسی با دستورات داده شده توسط شورا از وظایف شورای عالی معارف ذکر گردیده است.این وظیفه در قانون شورای عالی فرهنگ‏ مصوب ۱۳۳۱ شمسی و آیین‏نامه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ ۹/۷/۱۳۴۵ و قانون تشکیل شورای عالی آموزش و پرورش،در بهمن ۱۳۵۸ نیز برعهده این شورا گذارده شده است.

در ماده ۶ قانون تشکیل شورای عالی آموزش و پرورش مصوب ۱۳۵۸ آمده است که:

“بررسی و تصویب برنامه‏های درسی و تربیتی کلیه مؤسسات آموزشی کشور که در حوزه وزارت آموزش و پرورش قرار دارد و تأیید انطباق مطالب کتابهای درسی با برنامه‏های مصوب شورا،از وظایف شورای عالی آموزش و پرورش می‏باشد.

در تشکیلات وزارت معارف‏”دایره معارف‏”برای تعیین برنامه‏های درسی و کتابهای‏ درسی پیش‏بینی شده است.

پس از دایرهء معارف به تدریج،دوایر و ادارات و سازمانهای متعددی،نظیر اداره‏ امتحانات و برنامه‏ها،اداره کل مطالعات و برنامه‏ها،مرکز تحقیقات و برنامه‏ریزی درسی، دفتر تحقیقات و برنامه‏ریزی درسی،سازمان پژوهش و نوسازی آموزشی،سازمان پژوهش‏ و برنامه‏ریزی آموزشی(دفتر برنامه‏ریزی درسی و تألیف کتب درسی)مسئولیت تهیه و تدوین برنامه‏های درسی دوره‏های مختلف ابتدایی،راهنمایی تحصیلی،متوسطه،مراکز تربیت معلم را برعهده داشته‏اند.

۲-برنامه‏های درسی دورهء اول متوسطه

پس از تصویب قانون اساسی معارف و قوانین دیگر،ساختار آموزش و پرورش ایران تا سال ۱۳۴۵ شامل دورهء ابتدایی ۶ سال و دورهء اول متوسطه ۳ سال و دوره دوم متوسطه ۳ سال و آموزش عالی در سطح لیسانس ۳ سال بوده است.با تغییر نظام آموزش و پرورش‏ ایران از سال تحصیلی ۴۶-۱۳۴۵،این ساختار نیز تغییر یافت و شامل دوره ابتدایی ۵ سال،دورهء راهنمایی تحصیلی ۳ سال و دوره متوسطه ۴ سال و به تدریج دوره آموزش

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره ۳۷ (صفحه ۱۴)


عالی در سطح لیسانس ۴ سال گردید.

در این قسمت ابتدا به برنامه‏های درسی دورهء اول متوسطه و تغییرات آن و سپس در دورهء راهنمایی تحصیلی می‏پردازیم.

اسناد مربوط به سالهای ۱۳۰۷-۱۳۰۶ نشان می‏دهد که دانش‏آموزان دورهء اول‏ متوسطه در سال اول ۲۸ سات و در سالهای دوم و سوم هریک ۳۰ ساعت در هفته درس‏ رسمی داشته‏اند.علاوه بر ساعات فوق،هر دانش‏آموز موظف بوده است که روزی‏ نیم ساعت ورزش داشته باشد.مواد درسی با ورزش ۱۰ ماده و شامل‏[۱-فارسی،۲-فقه، ۳-عربی،۴-زبان خارجه،۵ ریاضیات(حساب و جبر و هندسه)،۶-فیزیک و شیمی و تاریخ طبیعی و حفظ الصحّه،۷-تاریخ و جغرافیا،۸-رسم و نقاشی،۹-مشق خط]بوده‏ است.

جدول شماره ۱-مواد درسی و ساعات برنامه درسی دوره اول متوسطه

(۱۳۰۷-۱۳۰۶ خورشیدی)

(به تصویر صفحه مراجعه شود) در جلسه ۱۹۶ شورایعالی معارف در سال ۱۳۱۰ مجددا برنامه دوره اول متوسطه،از نظر ساعات هر درس و جمع ساعات هفتگی مورد تجدیدنظر قرار گرفته و دانش‏آموزان در

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره ۳۷ (صفحه ۱۵)


سال اول متوسطه ۳۰ ساعت،سال دوم ۳۲ ساعت و سال سوم نیز ۳۲ ساعت درس داشته‏اند.

در سال تحصیلی ۱۳۱۸-۱۳۱۷،بعضی از مواد درسی از هم تفکیک گردیده و میزان‏ ساعات درسی دوره اول متوسطه افزایش یافته است به‏گونه‏ای که در سال اول،دوم و سوم‏ متوسطه دانش‏آموزان در هر هفته ۳۴ ساعت درسی رسمی داشته‏اند.

در سال تحصیلی ۲۲-۱۳۲۱ مجددا برنامه دوره اول متوسطه تغییر یافته و دانش‏آموزان سالهای اول و دوم و سوم در هر فته ۳۰ ساعت درس داشته‏اند و تعلیمات‏ نظامی نیز در سالهای چهارم و پنجم حذف شده است.

برنامه دوره اول متوسطه از نظر ساعات در سالهای بعد نیز تغییراتی یافته است.در سال‏ ۱۳۳۴ طبق برنامه مصوب شورای عالی فرهنگ،دانش‏آموزان دورهء اول متوسطه در سال‏ اول و دوم و سوم،در هر هفته ۳۵ ساعت درس داشته‏اند.

جدول شمارهء ۲ تعداد مواد درسی،نام مواد درس و ساعات اختصاص یافته به هر مادهء درسی را نشان می‏دهد.

جدول شمارهء ۲-مواد درسی و ساعات برنامه درسی دوره اول متوسطه

(۱۳۳۴)

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره ۳۷ (صفحه ۱۶)


دورهء راهنمایی و سیر تحول در برنامه درسی این دوره

دورهء راهنمایی تحصیلی یکی از دوره‏های تحصیلی نظام آموزش و پرورش ایران است‏ که به‏عنوان مرحلهء دوم تعلیمات عمومی از سال تحصیلی ۵۱-۱۳۵۰ در سراسر کشور آغاز شده است.

در ساختار آموزش و پرورش مصوب سال ۱۳۴۴(۳)،دورهء ابتدایی ۵ سا تحت عنوان‏ مرحله اول تعلیمات عمومی و دورهء راهنمایی تحصیلی به مدت ۳ سال و دورهء متوسطه به‏ مدت ۴ سال پیش‏بینی گردیده بود.

براساس سرشماری سال ۱۳۶۵ کشور،۲۶/۷ درصد جمعیت کشور،یعنی حدود ۱۱۱/۶۰۰/۳ نفر در گروه سنی ۱۳-۱۱ ساله بوده‏اند.

طبق آمار رسمی وزارت آموزش و پرورش،تعداد دانش‏آموزان دورهء راهنمایی‏ تحصیلی که در سال ۵۱-۱۳۵۰ حدود ۰۰۰/۲۵۰ نفر بوده است،در سال تحصیلی‏ (۷۱-۱۳۷۰)به حدود ۰۰۰/۶۰۰/۳ نفر رسیده است.در سال تحصیلی ۷۱-۷۰،۱۶۷۳۳ آموزشگاه و ۸۰۴/۱۰۷ کلاس در دورهء راهنمایی تحصیلی دایر بوده است.از حدود ۰۰۰/۶۰۰/۳ دانش‏آموز این دوره،تعداد ۲۸۶/۰۶۷/۲ پسر و ۳۸۲/۵۱۷/۱ دختر بوده است و از تعداد دانش‏آموزان این دوره،در سال ۷۱-۱۳۷۰ حدود ۳۹۵/۱۴۲/۱ نفر در مدارس راهنمایی روستایی و بقیه در مدارس شهری مشغول تحصیل بوده‏اند. دانش‏آموزان این دوره در سال تحصیلی ۷۳-۷۲ به حدود ۴ میلیون نفر رسیده است.

در مورد وجه تسمیه راهنمایی تحصیلی و اهداف آن در یکی از اسناد رسمی وزارت‏ آموزش و پرورش آمده است(۴)که:”امور راهنمایی از نظر تربیتی،خاص یک دورهء تحصیلی معین نیست و در نظام آموزش و پرورش نیز به این اصل کلی توجه شده و آنچه‏ موردنظر بوده است وارد شدن مفهوم راهنمایی در آموزش و پرورش و لزوم توجه به‏ تفاوتهای فردی و فراهم ساختن شرایط بهره‏برداری صحیح از استعدادهاست که در همهء سطوح تعلیمات رسمی،باید مورد توجه باشد.

از نظر تأکید در مسأله شناخت استعدادها و لزوم راهنمایی نوجوانان،مرحله دوم‏ تعلیمات عمومی،از نظر شرایط رشد و ظهور استعدادهای فردی،برای مطالعات علمی و تربیتی در زمینه هدایت نوجوانان دورهء مناسبی است.لذا این دوره را دوره راهنمایی‏ تحصیلی نامیده‏اند.

اهداف دورهء راهنمایی تحصیلی

اهداف موردنظر در این دوره را به شرح زیر مطرح کرده‏اند:(۴)

۱-پرورش فضایل اخلاقی و معنود دانش‏آموزان،

۲-کمک به ایجاد و پرورش عادت نظم و ترتیب و تفکر علمی که از دورهء پنج سالهء

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره ۳۷ (صفحه ۱۷)


ابتدایی آغاز شده است،

۳-افزایش تجارب و معلومات عمومی دانش‏آموزان برای بهتر زیستن در اجتماع،

۴-تشخیص استعدادها و رغبتهای فردی دانش‏آموزان در رشته‏های نظری،فنی و حرفه‏ای و راهنمایی آنان در مراحل بعدی تحصیل،به رشته‏های مختلف بر حسب استعداد و احتیاجات کشور.

برنامه دوره سه ساله راهنمایی تحصیلی

با تغییر ساختار آموزش و پرورش و براساس طرح مقدماتی اصلاح وضع آموزش و پرورش کشور مصوب سال ۱۳۴۴،براساس اهداف دورهء راهنمایی تحصیلی،برنامه‏های‏ این دوره با ویژگیهایی به شرح جدول شماره(۳)تدوین گردید.(۶)

جدول شماره ۳-مواد درسی و ساعات برنامه درسی دوره راهنمایی

(مرحله دوم تعلیمات عمومی)

(به تصویر صفحه مراجعه شود) در اسناد مربوط به برنامه‏های تفصیلی دورهء راهنمایی تحصیلی و در ارتباط با ویژگیهای برنامه این دوره،آمده است که:

تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) » شماره ۳۷ (صفحه ۱۸)


به تناسب هدفهای دورهء راهنمایی تحصیلی،برنامه این دوره نسبت به برنامه‏های گذشته‏ تنوع و انعطاف بیشتری را نشان می‏دهد.

مشخصات مهم برنامه‏های درسی دورهء راهنمایی تحصیلی عبارت است از:

۱-برنامه هر ماده درسی به قسمتهای متعادل نظری و عملی تقسیم شده است تا قوای‏ مختلف دانش‏آموزان به نحو متناسب و متعادلی پرورش یابد.

۲-محتویات برنامه باتوجه به رشد بدنی و عقلی دانش‏آموزان و احتیاجات آنان تنظیم‏ گردیده است.

۳-مواد درسی که با یکدیگر ارتباط نزدیک دارند مانند فیزیک،شیمی،علوم طبیعی‏ بهداشت در یکدیگر ادغام و در نتیجه از مقدار مواد درسی کاسته شده است.

۴-دامنه فعالیت و تجارب دانش‏آموزان توسعه یافته است و برای اولین بار،ماده درسی‏ تحت عنوان‏”مقدمات حرفه و فن‏”در برنامه گنجانیده شده است.و هدف آن تشخیص‏ استعداد و رغبتهای دانش‏آموزان در اشتغال به کارهای مختلف و آشنایی با زندگی واقعی‏ است.

۵-به فعالیتهای هنری از قبیل نقاشی،مجموعه‏سازی،موسیقی که موجب شکوفا شدن‏ استعدادهای مختلف دانش‏آموزان است توجه خاصی مبذول گردیده است.

۶-علاوه بر هدفهای کلی برای هریک از مواد برنامه،هدفهای خاصی تعیین شده است‏ تا معلمان باتوجه به هدف،برنامه کار خود را تنظیم کنند.

1 2برگهٔ بعدی

Mahmoud Hosseini

من یک معلم هستم. سال ۱۳۸۸ بازنشسته شد‌ه‌ام. با توجه به علاقه فراوان درزمینه فعالیتهای آموزشی و فرهنگی واستفاده از تجربه های دیگران و نیز انتقال تجربه‌های شخصی خودپیرامون اینگونه مسایل درمهر ماه ۱۳۸۸ وبلاگ بانک مقالات آموزشی وفرهنگی را به آدرس www.mh1342.blogfa.com   راه‌اندازی نمودم. خوشبختانه وبلاگ با استقبال خوبی مواجه شد و درهمین راستا به صورت مستقل سایت خود را نیز با آدرس http://www.eduarticle.me فعال نمودم. اکنون سایت با امکانات بیشتر و طراحی زیباتر دردسترس مراجعه کنندگان قرار گرفته است. قابل ذکر است کلیه مطالب و مقالات ارایه شده در این سایت الزاما مورد تایید نمی‌باشدو تمام مسؤولیت آن به عهده نویسندگان آنها است.استفاده ازیادداشتها و مقالات شخصی و اختصاصی سایت با ذکرمنبع بلامانع است.مطالبی که در صفحه نخست مشاهده می‌کنید مطالبی است که روزانه به سایت اضافه می گردد برای دیدن مطالب مورد نظر به فهرست اصلی ،کلید واژه‌های پایین مطلبها و موتور جستجو سایت مراجعه بفرمایید.مراجعه کنندگان عزیز در صورت تمایل می توانند مقالات و نوشته های خود را ارسال تا با کمال افتخار به نام خودشان ثبت گردد. ممکن است نام نویسندگان و منابع  بعضی از مقاله ها سهوا از قلم افتاده باشد که قبلا عذر خواهی می‌نمایم .در ضمن باید ازهمراهی همکار فرهنگی خانم وحیده وحدتی کمال تشکر را داشته باشم.        منتظرنظرات وپیشنهادهای سازنده شما هستم. 

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا